Aan de slag met AI-tools en lesmateriaal

Auteur: Sarah Hijmans | Beeld: M. Stiftinger Visualising AI, Google DeepMind (fragment) Unsplash License

Voor het leren omgaan met artificial intelligence (AI) zit er maar één ding op: ga het experiment aan! Door er zelf mee aan de slag te gaan en in de klas dingen te proberen, kom je tot een gezamenlijk begrip van wat AI kan betekenen in de creatieve praktijk.

Bovendien voedt het de discussie over de risico’s van deze nieuwe techniek en over hoe leerlingen als digitale burgers van de toekomst daarmee willen omgaan. Jullie ontdekkingsreis start hier.

Bijscholing
Als je wil beginnen met solide basiskennis over AI zijn er op verschillende niveaus gratis online cursussen die AI inzichtelijk maken vanuit meerdere invalshoeken. Voor volwassenen is er bijvoorbeeld een cursus AI in het onderwijs en een cursus voor toepassingen van AI in de creatieve industrie. Wil je dat leerlingen beter begrijpen wat AI is en hoe het hun leven beïnvloedt? Ook voor leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs zijn er basiscursussen. Wil je als docent eerst zelf meer leren over AI zodat je daarna studenten optimaal kunt voorbereiden op het gebruik ervan, dan is het Teach the Teacher-initiatief interessant. Een leuk spelletje om machine learning concreet te maken voor jezelf en voor leerlingen is Quick, Draw!. In deze online game leer je een neuraal netwerk doodles te herkennen door te tekenen. De website hoezomediawijs.nl geeft een snelle basisuitleg over AI voor het leeftijdsniveau 10-14 jaar. Om scholen en docenten te ondersteunen heeft de Nederlandse AI Coalitie twee adviesdocumenten samengesteld, voor het primair en voortgezet onderwijs en voor het mbo, hbo en wo. Wil je je verdiepen in de relatie tussen AI en desinformatie en nepnieuws? Isdatechtzo.nl biedt laagdrempelige (B1-taalniveau) filmpjes, artikelen en factchecks over bijvoorbeeld deepfakes en filterbubbels.

Beeld
AI kan waanzinnige beelden creëren, gebaseerd op input (prompts) zoals een tekst of een afbeelding. Superleuk om met je leerlingen mee te experimenteren! De grote text to image-pakketten zoals Midjourney en DALL-E vereisen een account of abonnement. Tools die je gratis, zonder account, in een browser kunt gebruiken zijn craiyon.com en de demoversie van Stable Diffusion. Staat er iets geks in het plaatje? De tool cleanup.pictures gebruikt AI om heel gemakkelijk iets uit een afbeelding te verwijderen.
Maar hoe formuleer je nou precies de prompt om die ene afbeelding die je in je hoofd hebt te genereren? Daarmee kom je bij het zogenaamde ‘prompt engineering’. Welke woorden gebruik je voor een bepaald resultaat en hoe gebruik je de ‘negatieve prompt’ om je afbeelding te verfijnen? Een goede manier om hier meer over te leren en creatief mee te experimenteren is kijken naar de afbeeldingen op lexica.art. Hier staat de prompt altijd bij de afbeelding. Lexica is een zoekmachine en galerie voor met AI gegeneerde afbeeldingen.
Wil je aan de slag met een voorbereide les? Speciaal voor mbo-leerlingen ontwikkelde Mbo Mediawijs een aantal lessen over beeldcreatie met AI. Voor leerlingen in het basisonderwijs vanaf groep vier ontwikkelde Stichting FutureNL de gratis Digi-doener!-les De computerkunstenaar, beschikbaar via LessonUp of Gynzy.

Geluid en muziek
Ook op het gebied van geluid en muziek is AI niet meer weg te denken. Naast de muzikale creaties voor het AI Songfestival (zie het interview met Janne Spijkervet in Kunstzone 06, 2023) zijn er verschillende tools die interessant zijn om in de klas te exploreren. Denk bijvoorbeeld aan het gratis programma voice.ai waarmee je je eigen stem kunt creëren, nabootsen of aanpassen. Of ga aan de slag met tones.wolfram.com waarmee je muziek kunt maken op basis van het algoritmische gedachtegoed van informaticus en natuurkundige Stephen Wolfram.
Een analoge opdracht over muziek en AI kan ook leuk zijn; speel Spotify met je klas en laat leerlingen naar aanleiding van een bekend of zelfgemaakt nummer suggesties doen voor een ander nummer. Bepaal samen de parameters voor de suggestie voor een ander nummer of geef bij iedere nieuwe opdracht andere parameters mee. Wie wordt de winnaar van jullie klassikale AI Songfestival?

Tekst
Veel is al gezegd en geschreven over ChatGPT en Bing. Voor beide is een gratis account aan te maken waarbij je, net als bij beeld, een prompt samenstelt waarin je de AI vertelt wat je wil. Ter illustratie: schrijf een gedicht van 10 regels in het Nederlands in rijmschema ABAB over onderwerp X. Het leuke is dat je daarna kunt verfijnen op de output: schrijf nu hetzelfde gedicht nogmaals maar in 8 regels en in rijmschema ABCB, vermijd woord X en maak de algehele teneur wat treuriger. Zo kun je telkens iteraties maken op de tekst totdat je tevreden bent. Leerlingen samen met een AI-tekstgenerator een creatieve tekst laten maken kan onverwachte en bijzondere dingen opleveren. Zeker als je als leraar tussendoor en achteraf met de leerlingen bespreekt wat er in hun beleving wel en niet werkt in het proces. Een leuke extra opdracht kan zijn om leerlingen te laten onderscheiden wat door hun medeleerlingen en wat door AI geschreven is en te reflecteren op de betekenis van een door AI gemaakte tekst. Maar ook zonder ChatGPT, Bing of andere text to text-generatoren, kun je met je leerlingen een analoge AI-tekstgenerator vormen; geef een leerling een beginzin (prompt) en laat een andere leerling de volgende zin ‘genereren’. Krijg je een logisch verhaal?

Kritische blik op AI
Wat de impact van AI op onze samenleving zal zijn, is ongewis. Maar kritisch blijven op alles wat er nu mis gaat met AI is belangrijk voor digitale burgers van de toekomst. Daarom tot slot een paar lesideeën en tools om aan enkele kwesties aandacht te besteden. Zo zijn er voor kunst- en cultuurprofessionals grote zorgen rondom het auteursrecht. Alle generatieve AI-tools maken namelijk gebruik van enorme sets met data die van het internet geplukt zijn. Daarin zitten teksten, beelden en muziek van creatievelingen uit de eeuwen voor ons. Mag een generatief AI-programma zonder enige vermelding of vergoeding het werk van anderen gebruiken om er winst mee te maken? Daarover woedt momenteel een enorme discussie die nog lang niet uitgeraasd is.
Gelukkig kun je nu al iets doen. Wil je niet dat jouw werk gebruikt wordt voor een AI-dataset? Dan kun je dat aangeven met een txt-bestand op je website. Wil je weten of jouw eigen werk of het werk van jouw favoriete kunstenaar voorkomt in een dataset om AI-beeldmodellen te trainen? Dat check je met beeld of tekst via haveibeentrained.com. Het kan een eye-opener zijn voor leerlingen om op deze manier AI-gegenereerde kunstwerken te analyseren en de discussie te voeren over creatief eigenaarschap.
Een andere relevante kwestie is de stereotiepe, bevooroordeelde output van AI-generatoren. Het platform missjourney.ai adresseert dat er veel minder beelden van vrouwen gegenereerd worden met prompts over professionals zoals politicus, atleet of dokter. Een mooie opdracht voor leerlingen is om hiermee te spelen en ze een beeld te laten maken of genereren dat tegen deze genderbias ingaat.
De zorgen rondom AI zijn terecht en zullen ons in alle sectoren voor grote vraagstukken stellen. Hopelijk lukt het met deze tips en tools een begin te maken met het adresseren van enkele daarvan in de klas.

Van Gerwen denkt door Digitale geletterdheid in het kunstonderwijs 26. Muziek produceren met AI AI is het nieuwe Photoshop

Cover #6

Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)