Toekomstschap – Deel 3 – Het onzichtbare zichtbaar maken

Blog / Arida Bandringa / 27-02-2025

Er is veel aandacht voor de sociale impact van het onlineleven van jongeren, maar wat betekent dit voor het klimaat? En hoe kan kunst helpen dit ‘onzichtbare’ probleem aan de kaak te stellen?

Op een winterse donderdagnamiddag zaten wij thuis in het licht van één lamp. We droegen onze zoon op niet op servers te gamen en verzochten onze dochter vriendelijk haar telefoon even niet aan de oplader te hangen. De zon had al dagen niet geschenen en ook de wind was ver te zoeken. En omdat we net overgestapt waren op een dynamisch energiecontract, werden we met een uurprijs van 1,20 euro per kilowattuur tussen 17.00 en 18.00 met de neus op de feiten van ons energieverbruik gedrukt. Toch was het ook een louterende ervaring. Energie is een van de technologieën in ons leven die onzichtbaar is geworden. Pas als het er niet is, of heel duur is, merken we de impact. Want alles is elektrisch en we zijn ons totaal niet bewust van wat ons dagelijkse verbruik betekent voor onze portemonnee en, belangrijker nog, het klimaat!

Kunstenaar Thijs Biersteker verbeeldt met zijn installatie MB>CO2 de verborgen impact van ons energieverbruik bij onlinetoepassingen. Denk bijvoorbeeld aan online vergaderen, maar ook aan het versturen van e-mails met attachment of het streamen van video’s. De installatie bestaat uit drie schermen, die verschillende onlineactiviteiten tonen. Daarnaast hangen schermen die het CO₂-verbruik van de betreffende activiteit laten zien. Deze berekening resulteert in pufjes CO₂ die in een afgesloten ecosysteem van planten worden geblazen. Door de onlineactiviteiten wordt meer CO₂ het systeem in geblazen dan de planten kunnen verwerken en deze sterven dan ook langzaam af, voor de ogen van de bezoeker.

Door het werk van Thijs Biersteker ervaren we hoeveel we ongemerkt aan energie verbruiken en wat de impact daarvan is voor de ecosystemen om ons heen. Het bespreken van dit actuele kunstwerk met leerlingen kan interessante gesprekken opleveren. Er is immers al veel gezegd over de sociale invloed van het onlineleven op leerlingen en studenten, maar het energieverbruik blijft nog vaak onderbelicht. Een spannende opdracht in een samenwerking tussen Kunst en Burgerschap zou kunnen zijn: ‘Ontwerp een object/installatie/performance waardoor het publiek zich bewust wordt van onzichtbaar energieverbruik en de impact daarvan op het klimaat’.

Meer lezen:
Website Thijs Biersteker met meer informatie over de installatie
Artikel van NOS over de record energieprijs
Sensing CO2, Kunstwerk van Leanne Wijnsma met een vergelijkbaar onderwerp
Artikel NOS over de energievretende AI
E-missions een zo energiezuinig mogelijke website waarmee je met impact calculators kan uitrekenen hoeveel je verbruikt met je online activiteit.

Toekomstschap – Deel 2 – Wat eten we ​​over 10 of zelfs 50 jaar?

Blog/ Arida Bandringa / 12-12-2024

Waarom eten we wat we eten? Wie bepaalt wat er op ons bord ligt? Ben ik eigenlijk wel zo autonoom in mijn voedselkeuzes als ik mijn karretje door de supermarkt stuur? ​​​​​ 

​​​​​Als ​ik​​​ journalist en programmamaker Teun van de Keuken moet​​ geloven in zijn boek ​​​De mens is een plofkip​ is de supermarkt één grote reclamefolder​.​ ​​​D​e grootste betaler ​koopt ​de plekken op ooghoogte ​​en ​​voedselfabrikanten ​verkopen ​ons met hun uitgekiende producten de grootst mogelijke bliss-factor​​. D​at​​​ ​​is de perfecte verhouding tussen suiker​, ​​​vet en zout​.​​​ ​Oftewel, ​​​een product waarvan de bodem van de zak sneller in zicht komt dan je denkt. Tegelijk staat de voedselproductie onder grote druk. We eten meer dan de ​​​a​​​arde ons in kan voorzien. ​En aardappelen verzuipen door te veel regen, terwijl mais door te weinig regen verdort. ​​​Daarnaast is vleesindustrie is een van de grootste vervuilers.  

Vaak probeer ik een duurzamere keuze te maken. Er ligt dan ook regelmatig een voedselkopie op mijn bord​,​ zoals de Vegetarische Speckjes of Roombeter. Vertrouwd, niet vies, maar eigenlijk altijd een tegenvaller als je het vergelijkt met​ the real deal​​​. Maar wat als we maaltijden kunnen ontwerpen die in niets lijken op wat we kennen? 

Culinair Cellulair V1 with future food models @Lowlands Science 2023

​​De Nederlandse f​​​​​ood​​​ ​​​designer​ ​​​Chloé Rutzerveld​​​ denkt met haar speculatieve projecten na over een duurzamere toekomst van ons eten. E​​​e​​​n van de ontwikkelingen die in de wetenschap nu al gaande is, is cellulaire landbouw. Niet het hele gewas of dier wordt geteeld, maar cellen worden opgekweekt in het lab. Met de interactieve installatie ​​​Culinair Cellulair​ verkent ​​Rutzerveld deze wetenschappelijke ontwikkeling. ​​In het Next Nature Museum kun ​je ​zelf aan de slag met deze installatie, om je eigen speculatieve maaltijd op basis van cellen te creëren. Als basis van mijn gerecht koos ik de uitgestorven dodo, om deze te beleggen met orchidee en af te toppen met een lichtgevende schimmel. Je gooit je keuzes in de bioreactor en uiteindelijk kies je de bereiding van je zelfgekweekte gerecht en uiteindelijk wordt deze, nu nog, virtueel gepresenteerd.  

​​​​​Welke hybride gerechten ontwerp je als alles mogelijk lijkt? Zou ik een hap nemen van mijn eigen creatie? Het grote voedselvraagstuk gaat niet alleen over vandaag of morgen. Ontwerpers ​​als ​​Rutzerveld laten ons zien en voelen wat de toekomst van eten ons brengt en gaat brengen.  

Nadenken over hoe mijn wenselijke toekomst van voedsel eruitziet helpt me bij het kiezen van boodschappen vandaag! 

Adriaan Veldhuizen, Organism Studios 1. Oester x octopus + komkommer 2. Avocado + California grizzly bear x zalm 3. Chesnut mushroom + T-Rex + blauwe bes 4. Kikkererwt + tomaat + Archaeomarasmius (uitgestorven paddenstoelsoort)

Tips: 

• Wil je ​in de klas ​aan de slag ​​met het voedsel van de toekomst? Ik ontwikkelde voor CASE samen met bèta-docent Peter Bom en Burgerschap-docent Asmae Ben Haddou de interdisciplinaire videoles ​Kunst en Voedsel ​​​rond het werk van Chloé Rutzerveld. Naast kunstopdrachten vind je hier ook opdrachten voor bèta​-vakken​ en ​het vak ​burgerschap.  
• Meer zien van speculatief voedseldesign? Bezoek ​de tentoonstelling ​​​​Spacefarming​ in het Next Nature Museum​ in Eindhoven.​ 
• Of lees het ​boek ​​​​The Anthropocene Cookbook: Recipes and opportunities for future catastrophes​​ (2022), over hoe we kunnen leven in een tijd van continue klimaat- en milieucrisisissen. ​​​  
• Wil je ​jouw​​​ skill​ ​set vergroten en leren toekomstdenken? Doe dan zelf​,​ of met je klas​, mee met​ ​​​​​D​​​​​​​​​​​​e ​​​​Nationale ​​​​T​​​​​​​​​​​​oekomstcursus​​.​ ​Dat doe je online en het duurt ongeveer drie uur. 

Toekomstschap – Deel 1 – Skill issue/Skill set

Blog / Arida Bandringa / 03-10-2024

‘Skill issue’, krijg ik regelmatig gekscherend naar mijn hoofd geslingerd door de puberkinderen hier in huis als ik iets niet zo handig aanpak. Skill issue is een sarcastische opmerking die gemaakt wordt als het iemand niet zo lekker afgaat in een videogame. Een veel voorkomend skill issue in de echte wereld is kijken en nadenken over de toekomst. We leven heel erg in vandaag en morgen: wat eten we vandaag, wat is het weer morgen en hoe ziet volgende week eruit? Maar hoe zien ons leven en de maatschappij er over 5, 10 of 50 jaar uit? Het is goed om stil te staan bij mogelijke toekomstscenario’s. Want wat voor leven en maatschappij wil je eigenlijk?

Filmstills Hyper-Reality Keiichi Matsuda (2016)

Hoe kunnen we van skill issue naar skill set gaan? Kunstenaars en designers laten ons met speculatieve ontwerpen en scenario’s een mogelijk wenselijke of onwenselijke toekomst zien. Zoals de inmiddels alweer 8 jaar oude film Hyper-Reality van Keiichi Matsuda, waarin hij ons een toekomst laat zien waarin de virtuele wereld en de werkelijke wereld volledig in elkaar zijn opgegaan en waarin het dagelijks leven een game is. Dit soort speculatieve kunstprojecten zijn perfecte gespreksstarters om met jongeren na te denken over de impact van toekomstige technologie voordat de technologie werkelijkheid wordt. Als je nadenkt over mogelijke toekomstscenario’s kan dat helpen om vandaag andere keuzes te maken. Niet meer brandjes blussen achteraf, maar vooraf actief kritisch denken en handelen. Zo wordt burgerschap toekomstschap.

In mijn komende blogs verken ik de skills van het toekomstdenken voor het onderwijs. We kijken naar actuele kunst op het snijvlak van wetenschap en technologie en hoe deze kunst te koppelen is aan burgerschapsthema’s. Hoe kunnen leerlingen en studenten nadenken over toekomstscenario’s en hoe kan deze skill set hen helpen invloed te hebben in hun leven en de vormgeving van de toekomstige maatschappij?

Filmstills Hyper-Reality Keiichi Matsuda (2016)