Kunstzone

Blog / Harm Hofmans /

• 20-01-2022

  Stappenplan naar verbinding

  Je kent het wel: je stelt een leerling een vraag, krijgt het antwoord dat je wilt, maar toch wringt er iets. Het antwoord kwam iets te makkelijk, iets te snel en voelde automatisch. Diegene die het antwoord gaf wist wat je horen wilde en loste die ‘belofte’ graag in. Autoreply’s van een groengewassen generatie. Check en door.

  Het voelt voor mij als het onderwijsequivalent van de problematiek die Hans Schnitzler beschrijft in Wij nihilisten: wij schermmensen voegen ons haast gedachteloos in een eenduidige, meetbare en voorspelbare wereld die techdevelopers voor ons creëerden. Big tech de schuld geven is te makkelijk. Wij gebruikers waarderen een frictieloos bestaan en houden graag de score bij: zoveel mogelijk stappen en likes, zo min mogelijk de weg kwijtraken.

  Social media is niet het enige systeem dat vrijheid propageert, maar er in werkelijkheid voor zorgt dat wij steeds individualistischer leven. Noreena Hertz laat in The Lonely Century zien hoe ook het ontwerp van werkplekken, steden en thuisbezorgservices een frictieloos, maar solistisch, bestaan in de hand werkt. ‘Onhandige’ en onmeetbare interacties passen niet in die efficiënte, oplossingsgerichte wereld.

  Sinds de grote verhalen hun zeggingskracht verloren en het gevoel ergens bij te horen afgebrokkeld is, lijkt er maar één optie voor leerlingen die iets van het leven willen maken: succes is de leuze. Het leven is maakbaar en jij bent aan zet. Maar juist in die overtuiging schuilt een risico, aldus Dirk Dewachter: ‘Succes wordt in de Westerse wereld gezien als een eigen verdienste in een maakbare samenleving. Dat vind ik problematisch. (…) Heel veel succes is, denk ik, een samenloop van toevallige omstandigheden.’

  Wat kunnen (kunst)educatoren leerlingen meegeven om hen uit het nihilistische dal te laten kruipen waarin zij moeiteloos antwoord aan antwoord en waarheid aan waarheid knopen?

  1. It matters what knots knot knots.
  Laat leerlingen zien hoe neoliberaal denken voor een groot deel hun wereld en -bijvoorbeeld- de prestatie gedreven school bepaalt. Reik alternatieven aan. Ga samen op zoek naar die momenten waar het leven niet maakbaar is en laat zien dat de firma IK niet de enige route is naar een gelukkig bestaan.

  2. It matters wat thoughts think thoughts.
  De wereld om je heen is bedacht. Het scherm van je telefoon, de app die je opent, de interactie die je ermee aangaat en de dopamine die het in je losmaakt. Het is allemaal bedacht en ontworpen. Net als de ruimte waarin je elkaar ontmoet. Ontwijk het scherm of andere vormen van tussenpersonen. Spreek face to face en geniet ervan als dat niet helemaal soepel gaat.

  3. It matters what stories make worlds, what worlds make stories.
  Nu we van een individualistisch mens-schermperspectief naar een mens-mensperspectief zijn gegaan, kunnen we misschien nog een stap maken? Wat als mensen niet langer centraal staan, maar er uitwisseling mogelijk is tussen levensvormen? Misschien heb je een bijzondere relatie met een dier? Of krijg je energie van planten? Probeer het eens: become with the world in plaats van erboven te staan of deze zelfs te overheersen.

  Terwijl je dit stappenplan doorloopt focus je minder op prestatie en onderzoek je met je leerlingen wat het betekent om er simpelweg (bij) te zijn. Je schept ruimte om de dressuurkunsten van dataïstische rekenmeesters te weerstaan en creëert de mogelijkheid om zelf weer maatgevend te worden (Schnitzler). Als dit onderzoek je leerlingen aanzet om niet alleen met observaties, maar ook met waardes te gaan jongleren, verminder je tevens de kans op waardeloze autoreply’s in de toekomst. 2-1 voor ontwikkeling. 😉

  —

  Lees en luister meer over de ideeën die tot dit stappenplan hebben geleid:
  Hans Schnitzler, Wij Nihilisten (2021)
  Noreena Hertz, The Lonely Century (2021)
  Donna J. Haraway, Staying with the Trouble (2016)
  Zwangere Guy, Sticks & Dirk Dewachter, Ellebogenwerk (2019)
  Paul Verhaeghe, Identiteit (2012)

  +
• 04-11-2021

  Een open uitnodiging

  We voelen het allemaal. We staan op een kruispunt in de geschiedenis. Onze relatie met de natuur staat onder druk. Heftige overstromingen, aanhoudende droogte, bosbranden en vulkaanuitbarstingen komen vaker voor. Klimaatmarsen volgen. En nu de klimaattop in Glasgow.
  Ook in de kunst- en cultuurwereld zijn het klimaat en de natuur een hot topic. Tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven werd onderzocht of en hoe we ons collectief los kunnen weken van het dominante denken, gedeelde gewoontes en de constante hang naar economische groei. Het festival Re_Nature in Den Bosch verkende op hoopvolle, maar ook kritische wijze onze veerkracht, bereidwilligheid en creativiteit om tot een hernieuwde balans en relatie met de natuur te komen. En in Nijmegen nodigden componisten, kunstenaars en wetenschappers bezoekers uit om hun plek in de natuur te herontdekken tijdens het Schemerlicht Festival.

  Wat ik me hierbij afvraag is -wanneer we de vertaling naar kunsteducatie gaan maken- of het perspectief van de kunsten alleen voldoende fundament biedt aan de bespreking van het onderliggende probleem. Een probleem dat zich juist kenmerkt in een Multi dimensionaliteit. De verbondenheid met diverse disciplines en vakgebieden vraagt om een meer holistische aanpak. Laat kunsteducatoren zich verbinden met de klimaatactivisten, economen, ecologen, psychologen, biologen en sociologen.

  Mijn vermoeden werd bekrachtigd door onderzoeker Riyan van de Born. In het reflectieve slotakkoord tijdens het Schemerlicht Festival werd haar gevraagd hoe wij – mensen – aankijken tegen de natuur. Ze schetste een merkwaardige paradox. Ondanks het feit dat wij ons realiseren dat we onderdeel zijn van de natuur, vinden we ook dat we verantwoordelijk zijn voor de natuur en ervoor moeten zorgen. Dit laat zien hoe we moeiteloos shiften tussen een ecocentrisch en antropocentrisch wereld-, of mensbeeld.
  Zo’n paradoxaal wereldbeeld lijkt niet wenselijk voor onze relatie met de natuur. En om die relatie gezond te houden (of te maken) is het zaak om zo jong mogelijk te beginnen, aldus Van de Born. Wanneer je op jonge leeftijd in contact komt met natuur, kun je je op latere leeftijd het lot aantrekken. Heb je geen persoonlijke ervaring met natuur, onttrek je je makkelijker aan de gevolgen. Onbekend maakt onbemind.

  Eerder die avond schetste Koert van Mensvoort (Next Nature) de dystopische realiteit waarin kinderen meer beeldmerken kennen dan boom- en vogelsoorten, de technosfeer letterlijk zwaarder is dan de biosfeer en meer mensen in steden wonen dan op het platteland. Combineer deze inzichten en je hebt een direct appel op de opvoeders van vandaag om kinderen weer mee naar buiten te nemen, de ongeorganiseerde natuur op te zoeken en letterlijk de handen weer vuil te maken. Laat ons bestaande natuur- en educatielessen koppelen aan de projecten en verbeeldingskracht van kunstenaars. De aankomende generatie laat op allerlei manieren weten dat het anders moet. Door hen letterlijk met de poten in de modder te zetten en creatieve vaardigheden aan te reiken, geven we hen ook de tools om het hoe te gaan beantwoorden.

   

   

  	Foto’s: Boudewijn Bollmann Meer foto’s van DDW bij MU

   

  Tijdens de DDW nodigde ontwerper Arne Hendriks bezoekers van het Hara Hatchi Bu Village uit om te dansen op Mycelium tijdens The Gentle Disco.  Zo werden de blokken mycelium geprepareerd als alternatief bouwmateriaal voor de pigeon-tower en onderzochten bezoekers letterlijk hoe zij een stap terug konden zetten door met hun voeten zachtjes de mycelium-modder te masseren. Joost van Bellen nam de muzikale leiding en hield als enige droge voeten.

  + + -
• 16-07-2021

  No more framedressing

  Onlangs voegde designduo TeYosh – op uitnodiging van MU – het woord framedressing toe aan hun Dictionary of Online Behavior. We kennen het allemaal: je trekt alleen even die nette trui aan en blijft verder in pyjama achter het scherm zitten. Ik moet vooral denken aan alle informatie en context die we – naast broeken en schoenen – hebben gemist in dit jaar van online lessen.

  Wat betekent het om in elkaars nabijheid te verkeren? Leerlingen zagen misschien niet de hele outfit van hun docent, zelf hadden ze hun camera vaak helemaal uit. Docenten wonnen iets aan context door een glimp op te vangen van de thuissituatie van leerlingen en objecten uit hun leefomgeving werden gretig ingezet bij allerlei creatieve opdrachten. Tegelijkertijd ging er waardevolle informatie verloren over hoe leerlingen op school aankwamen, door de gangen slenterden en hoe ze op elkaar en de vragen van docenten reageerden.

  Met de vakantie voor de deur wordt er kritisch positief teruggekeken. Natuurlijk was het behelpen en verre van ideaal, maar er is creatief omgesprongen met de situatie. Er zijn nieuwe digitale vaardigheden aangeleerd, opdrachten aangepast en nieuwe online omgangsvormen ontstaan.

  Toch doe ik graag nog even één stapje terug. De school, één van de weinige plekken waar je op jonge leeftijd mensen buiten je bubbel ontmoette, werd plotsklaps omgezet naar een digitaal alternatief. Een alternatief dat zich kenmerkt, als je Alessandro Baricco in zijn boek De Game volgt, door oppervlakkigheid, beweging en dematerialisatie.
  Baricco stelt deze digitale nevenwereld – die zich onder andere openbaart in social media, Netflix, MP3’s – tegenover de wereld van de 20ste eeuw, waarin diepgang, wetenschap, toewijding en de werkelijkheid doorgronden de belangrijkste drijfkrachten waren.

  Hij beschrijft hoe er een nieuw spel is begonnen. Een spel waarvan we samen de regels aan het ontdekken zijn. De jonge generatie speelt het spel moeiteloos. Zij bewegen zich met het grootste gemak door de hybride, samengesmolten wereld, die gelijktijdig wordt aangedreven door krachten uit de oude, en de digitale nevenwereld. De volgende Uber is nooit ver weg, de held van gister wordt gecanceld na het schandaal van vandaag, maar voor je profielwerkstuk doe je gedegen onderzoek.

  We kunnen niet meer terug naar de wereld van de 20ste eeuw. De sprong naar de hybride wereld is definitief. Wat we wel kunnen doen is een stap maken naar de jonge generatie die moeiteloos door het nieuwe gamelandschap navigeert. Niet door Teams-lessen te organiseren en oude waardes in een nieuwe vorm te delen. Maar door samen de hybride wereld te verkennen en op zoek te gaan naar koppelstukken die werelden verbinden. Zoals Liam Young die als speculatief architect een digitaal liefdesverhaal en de fysieke sweatshopwereld aan elkaar verbindt in zijn werk Renderlands.

  Laten we in gesprekken met leerlingen hen niet zien als snel afgeleide ADHD’ers, maar als sprekers van een nieuwe taal. Een taal die de we van hen kunnen leren. In gesprek. Van mens tot mens, zonder tussenkomst van een scherm.

  Oftewel: op naar een framedressingvrij nieuw schooljaar vol mooie gesprekken. Fijne vakantie!

  
  Still uit Renderlands Liam Young on show at MU

  + + -
• 06-05-2021

  Van Context Collapse naar Context Collab

  Cabaretier Stefano Keizers hield een onbedoeld pleidooi voor kunstonderwijs toen hij bij Humberto sprak over een creatief proces aangaan met je kind. ‘Ga op zoek en bedenk samen mogelijke antwoorden in plaats van gemakzuchtig te vervallen in ‘google het maar.’
  Ik dacht opeens aan Context Collapse, het sociologische concept dat beschrijft wat er gebeurt als verschillende groepen relaties zich in één ruimte bevinden. Context Collapse betekent letterlijk ‘de ineenstorting van context’, het houdt in dat verschillende contexten door elkaar heen lopen en in elkaar grijpen. Denk aan bruiloften waar ouders worden verrast door frivole, puberale en vaak gedateerde uitspattingen van hun kroost (geanimeerd verteld door vrienden van vroeger).

  

  Jonge mensen emigreren massaal van Facebook, dat wordt grotendeels toegeschreven aan het Context Collapse-effect. Het lijkt ondoenlijk om op één eenduidige manier met al je contacten te communiceren en daarom onderhoud je die via verschillende, meer private vormen van communicatie. Dat private communicatie net zo goed in elkaar kan storten, blijkt wel uit de recentelijk onthulde WhatsApp-conversaties bij Forum voor Democratie. Hoe dom en verkeerd de opmerkingen ook waren, ze werden geuit in een context waarvan de gebruikers dachten dat deze privé was. Een inschatting die overigens ook van weinig context-besef getuigt.

  Die verkeerde inschatting heeft niet alleen te maken met de groep waarbinnen je uitspraken deelt (uit de school klappende partijgenoten), maar ook met digitale systemen die dat continu monitoren en bewaren. Joanne McNeil beschrijft in haar boek Lurking: How a Person Became a User: ’The internet is after all, a technology built for and by the military; every social exchange through it is enabled and occasioned in a system designed for tracking, monitoring and analytics.’
  McNeil breekt een lans voor gesprekken die vroeger op internet fora en bulletin boards plaatsvonden. In haar ‘good old internet days’ voerde zij persoonlijke gesprekken met leeftijdgenoten op platforms, die nog geen conversation rates optimaliseerden, time spent maximaliseerden en clicks & habits analyseerden. De platforms waar de ogenschijnlijk onbenullige conversaties na verloop van tijd vervlogen omdat de servers niet langer betaald werden en dat was oké. ’We weren’t recording ourselves, we were just living it.’

  Het brengt me terug naar het klaslokaal. Digitaal of fysiek. Dit is de plek waar je fouten mag maken. De plek waar je uitspraken mag doen die je later terug wilt nemen. Een plek waar je het oneens mag zijn met elkaar en zelfs met jezelf. Een plek waar je begeleid -in plaats van gemonitord- wordt. En plek waar je docent met je op zoek gaat naar mogelijke antwoorden. Niet iemand die jouw problemen oplost of je het meest voor de hand liggende antwoord aanreikt, maar iemand die je helpt om nieuwe mogelijke werelden te bedenken en te verbeelden. Een Context Collaborateur.

  Of zoals Faberyayo het verwoordt op het album Luek: ’Ik ben er niet om jouw problemen op te lossen. That’s what you do. Google een how-to op YouTube.’ Dan kunnen wij docenten ons samen met jullie druk maken over meer wezenlijke dingen.

  + + -
• 26-02-2021

  Het museum als schurende safe space

  Afgelopen weekend las ik Henk van Stratens laatste boek: Ernest Hemingway is gecanceld. Het gaat de naamloze hoofdpersoon, een gescheiden curator van een gecancelde expo, even niet voor de wind. Met Jeffrey, de pr-man, wisselt hij van gedachten over de aansluiting van zijn volgende expo bij de huidige tijdgeest.
  ‘Waarom kan het individuele leed, of de individuele schoonheid, geen kunst meer zijn? Waarom moet het allemaal iets zeggen over het nú?’
  Jeffrey: ‘We denken in groepen nu, in maatschappelijke termen, in goed en fout. We willen onze ideeën daarover vertegenwoordigd zien, als een erkenning, als een geruststelling zelfs.’
  Curator: ‘Vooral niet schuren, niet controversieel en ongrijpbaar zijn.’
  Jeffrey: ‘Helaas.’
  Curator: ‘Laat staan dat kunst ooit nog iemand kwetst.’
  Jeffrey: ‘God behoede. Dan komen de mails en telefoontjes en de knieval.’

  Je zou bijna denken dat dit de omschrijving is van een safe space is. De plek waar je je vertegenwoordigd voelt en de echo van je ideeën geruststellend doorgalmt. Of zoals Freek, ‘een vijfentwintigjarige stagiair met een knotje en een T-shirt waar KEEP CALM, STAY WOKE op staat’, het tijdens de personeelsvergadering stelt: ‘Het museum moet een veilige plek zijn voor alle mensen. Je moet hier kunnen komen zonder geconfronteerd te worden met kwetsende beelden en opvattingen die de toets der tijd niet kunnen doorstaan.’
  De vraag is natuurlijk wie er gelijk heeft. Is het museum de plek waar je geconfronteerd wordt met de controversiële uitspattingen van de kunstenaar? Of is het museum de safe space waar je welkom bent zonder geconfronteerd te worden?

  Het is de tegenstelling die mij steekt. Het museum kan -nee moet- beiden op hetzelfde moment zijn. Daar deelt de kunstenaar zijn perspectief op de wereld. En ja, dat mag confronterend of zelfs schokkend zijn. Of zoals kunstenaar Charlotte Jarvis in haar recente film In Posse zegt: ‘It is artists and writers who are breaking taboos and pushing boundaries.’ Moeten musea zich bij de vertoning van een controversieel werk wapenen tegen rode cancel-kruizen door aankondigingsposters, #MeToo aantijgingen of een Black Lives Matter beeldenstorm?
  Nee, natuurlijk niet. Het museum moet juist ‘ontwapenen’. De wrijving omarmen en het gesprek aangaan. Het is de plek waar niet alleen de kunstenaar gehoord wordt, maar ook de bezoeker. Een safe space waar je je veilig en betrokken voelt. Een plek waar je samen kan zijn zonder dat je het altijd over alles eens hoeft te zijn.

  
  Charlotte Jarvis in haar video-essay In Posse

  Een nieuwe tijd vraagt om nieuwe begrippen. De safe spaces uit de jaren zestig van de vorige eeuw waren plekken waar gemarginaliseerde groepen zich terug konden trekken uit gewelddadige omgevingen. Nu bevinden we ons in een tijd waarin iedereen in hun eigen hokje zit. In de gepersonaliseerde safe spaces op het internet hoor je enkel nog gelijkgestemden. Juist daarom moet het museum een veilige plek zijn waar je anderen ontmoet. Een plek waar je geconfronteerd wordt met controversiële kunst, andere ideeën en meningen. Op een veilige manier.

  Het is evident dat museumeducatoren en -rondleiders van groot belang zijn. Als er een groep geëquipeerd is om diverse bezoekers in contact te brengen met conflicterende en soms zelfs confronterende werken zijn zij het. De portieren van de echo chambers. De knights van de nuance.

   

  + + -
• 14-12-2020

  DIGI-DOPAMINE-DIEET

  Hoe de lockdown onze onstilbare tech-honger tempert

  In scifi-klassieker The Machine Stops (1909) beschrijft Edward Morgan Forster een toekomstscenario waarin het grootste gedeelte van de wereldbevolking het vermogen heeft verloren om op de oppervlakte van de aarde te leven. De massa leeft ondergronds, individueel geïsoleerd in hun hexagoonvormige kamer met een knop voor elke denkbare behoefte. Alles is – instant – mogelijk met De Machine.

  Sounds familiar, right? Lockdown life, nine months in.

  We houden afstand en mijden fysiek contact. Onze ontbijttafel verandert in een bureau, voordat het plaats maakt voor ons – door het plaatselijke restaurant bereide – diner (support your locals!). Post- en pakketbezorgers brengen dingen naar mensen, mensen gaan niet langer naar dingen. Streamingdiensten draaien overuren.

  Er is echter een groot verschil tussen het toekomstbeeld dat Forster schetst en het onbedoelde massale sociale experiment waar wij ons plots in bevinden. Dat verschil zijn wij: de mensen. Waar de massa in The Machine Stops niet wil reizen, een afkeer voor de natuur heeft ontwikkeld en persoonlijk contact ingewikkeld vindt, staan wij te springen om weer massaal samen naar evenementen te gaan. Ons verder te verplaatsen en ons te omringen met anderen. Zoals het mechanisch gereproduceerde kunstwerk zijn aura verliest, zo verliest de zichzelf-streamende mens zijn eigenheid.

  Voor de crisis merkte Sherry Turkle op hoe Amerikaanse studenten ‘rather text than talk’ en werden er voor tech-addicts Digital Detox weekenden georganiseerd om af te kicken van dopamine-opwekkende apps om tot een gezondere relatie met technologie te komen.

  Nu we al negen maanden naar de pixelversie van de ander staren en enkel verbaal en nauwelijks lichamelijk communiceren, kunnen we niet wachten om elkaar weer echt te zien en in gesprek te gaan. Echt. IRL en alles. Tot die tijd vluchten we de natuur in. Weg van schermen en digitale afleiding. Dit menselijke verlangen naar de natuur, naar elkaar en naar echte ervaringen st(r)e(a)mt mij hoopvol.

  Ook laat deze crisis ons zien dat we niet altijd on top of the world hoeven te zijn. Dat wij als mensen kwetsbaar zijn en dat dat weliswaar ongemakkelijk, maar ok is. We zitten samen in dit verschrikkelijke schuitje. En dan, als we straks die angstaanjagende pandemie als ware homo deus overwonnen hebben, niet vergeten hoe fijn het ook was om met z’n allen even een stapje terug te doen, elkaar even te laten, of beter nog: te helpen, of gewoon even met jezelf te zijn.
  Oftewel, in 2021 met z’n allen op digi-dopamine-dieet. Ik doe mee.

  Meer lezen?
  – M. Forster (1909), The Machine Stops.
  – Walter Benjamin (1935), The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction.
  – Sherry Turkle (2011), Alone Together. Why we expect more from technology and less from each other.
  – Sherry Turkle (2015), Reclaiming Conversation. The power of talk in a digital age.
  – Dirk De Wachter (2019), De kunst van het ongelukkig zijn.

  + + -

Lokaal 11 De vervalser vervalst? Fouten > leren > maken > Press Play & Sing