Kunstzone

In tegenstelling tot de vaccinproducenten, die niet snel genoeg kunnen leveren, zit de cultuursector juist met een overschot. Makers bleven creëren en voorstellingen maken, hoewel in België theater- en concertzalen al sinds half oktober gesloten zijn. Hun resultaten hadden we in normale omstandigheden nu kunnen bewonderen. Even leek het er op dat het zou kunnen. Er werd perspectief geboden dat we begin mei de deuren weer konden openen.

Vanuit een positieve, achteraf beschouwd naïeve, ingesteldheid verplaatste ik zoveel mogelijk geannuleerde voorstellingen van afgelopen winter naar de maanden mei en juni. Kinderen zouden nog niet gevaccineerd zijn, maar een shot verbeelding dat hen even laat wegdromen uit de realiteit zouden ze tenminste krijgen. Het leek de moeite waard om tijd en energie te steken in het zoeken naar nieuwe data die zowel voor de zaal, het gezelschap als de school pasten. Op enkele puzzelstukjes na was mijn puzzel gelegd. Intussen probeerde ik alvast een programma voor volgend seizoen samen te stellen met een mix van geannuleerde producties en nieuwe voorstellingen. Ik selecteerde nieuwe voorstellingen op basis van vertrouwen, promoteksten en captaties van voorstellingen, want ook professionals mochten niet gaan piepen in de zalen waar ijverig verder werd gecreëerd.

En toen ging het vorige week weer de verkeerde kant op met de coronabesmettingen. Het perspectief voor de heropstart van de cultuursector ligt weer aan een onzichtbare einder. Ik moet  komende week scholen en gezelschappen vertellen dat het een illusie was. Ik kan niet langer blijven turen en hopen dat we dit schooljaar kinderen in onze zalen mogen ontvangen. Voorstellingen worden voor een derde maal verplaatst, deze keer naar volgend schooljaar.

Wat te doen met de engagementen die ik aanging voor volgend jaar, al die nieuwe voorstellingen die al maanden achter gesloten deuren smachten naar waarvoor ze gemaakt zijn: een publiek. Heel de podiumkunstensector zit vast in een bottleneck. Voorstellingen die allemaal evenveel recht hebben om getoond te worden verdringen zich. Door de beperkte zaalbeschikbaarheid en budgetten zal slechts een deel te zien zijn. Een oplossing dient gevonden te worden want anders herhaalt het probleem zich volgend seizoen. Het is zinloos te creëren als er niet vertoond kan worden.

Als oplossing kan ik enkel een kinderlijke fantasie bedenken waar de medische en de culturele sector elkaar helpen. Theatermakers en spelers die aan een lopende band vaccins in spuitjes gieten, in dozen laden en vervoeren, prikjes uitdelen en na het laatste toegediende prikje allen terughollen naar het podium. Blij dat het publiek terug in de zaal zit en de voorstelling eindelijk kan beginnen.

Enige tijd geleden vroeg Kunstzone me mijn ervaringen als programmator te delen in hun blog. Over twee maanden zal het een jaar zijn dat ik – vanachter mijn laptop – cultuur bij jongeren tracht te krijgen. Veel ‘live ervaring’ valt er dus helaas niet te rapen. Tijdens de eerste lockdown ging ik nog mee in het enthousiasme van de cultuursector om deze crisis als een uitdaging te zien, een die zou leiden tot nieuwe inzichten en kunstvormen. Gezelschappen en kunstenaars bleven niet bij de pakken zitten en grepen de kans om zichzelf heruit te vinden. Coronaproof voorstellingen, al dan niet in openlucht of zelf via whatsapp, DIY-workshops,.. het passeerde allemaal de revue.

Ondertussen lijken scholen voor mij, als niet-essentiële derde, haast oninneembare burchten. Omdat fysieke contacten zijn weggevallen kan ik enkel de vruchten ontsproten uit het creatieve brein van artiesten per mail aan de man proberen te brengen. Van de honderden leerkrachten en directies die ik op deze manier bestook met alternatief cultuuraanbod krijg ik slechts sporadisch een antwoord. Het merendeel bedankt vriendelijk, maar mag of kan niet ingaan op het aanbod omwille van de opgelegde coronamaatregelen, die overigens per school of onderwijsnet anders geïnterpreteerd worden. Enkelen zijn blij dat er wat creatieve zuurstof de klas wordt ingeblazen.

Uiteindelijk kreeg ik een handvol culturele activiteiten in de klassen georganiseerd. Als externe partij mag ik er niet bij zijn en heb dus ook geen idee hoe deze ervaren worden. Ik mis de gezichten en het applaus waar ik in normale omstandigheden de appreciatie van kan afmeten. Ik trek me op aan de positieve feedback die leerkrachten me sturen van de weinige activiteiten die doorgaan. Ze zijn een mager surrogaat voor het applaus, maar ik bezorg ze met gretigheid aan de makers, zodat ik hen op mijn beurt kan aanmoedigen de moed niet te laten zakken. Want ik voel dat dit aan het gebeuren is, de goesting om zich te blijven heruitvinden ebt weg.

Nu ik leerkrachten niet meer rechtstreeks warm kan maken, geen manier meer kan bedenken om hen te overtuigen van de zin en nood aan cultuur, en twijfel of virtuele ersatzcultuur de harten van jongeren kan veroveren, bedenk ik dat het misschien beter zou zijn als we met de hele cultuursector een diepe winterslaap houden. Om in de lente herboren te ontwaken.
Maar dan komt er plots een mail van een bevlogen leerkracht die heel de school inschrijft voor mijn alternatief aanbod. Ik wrijf de slaap uit mijn ogen, zet me recht en ga met herwonnen moed opnieuw aan de slag.

Toen we in juni ons cultuuraanbod aan de scholen communiceerden, was dit met veel voorzichtigheid. Scholen openden hun deur weer op een kier, maar cultuur- en kunsteducatie terug binnen krijgen, lukte nog niet. Cultuurinstellingen bleven gesloten voor het publiek. Gezien cafés en restaurants heropenden, rees een voorzichtig optimisme dat in september de scholen opnieuw in onze zalen zouden zitten.

Vanuit een positieve ingesteldheid presenteerden we dus ons aanbod voor het komende jaar. Niet zoals we dat gewoonlijk doen, door in elke school het programma toe te lichten, maar coronaproof. Leerkrachten konden het programma op de website ontdekken en kregen de boodschap te reserveren alsof er geen “virusje” aan de lucht was. We waren dan ook blij verrast dat nog voor de zomervakantie de reservaties bijna even vlot binnenliepen als andere jaren. Half september waren draaiboeken en protocollen uitgerold en stonden handgels en desinfecterende middelen klaar om scholen veilig te ontvangen.

Heel even hebben musea, theater- en cinemazalen het publiek geheel coronaproof kunnen ontvangen. Maar sinds enkele weken stijgen in België de coronacijfers opnieuw zo fors dat na de horeca ook de cultuurhuizen dicht moesten. Het mocht niet baten, vanaf vandaag gaat het land in een verstrengde lockdown.

Net als iedereen hoop ik dat al deze pijnlijke, maar noodzakelijke maatregelen eindelijk vruchten afwerpen. Toch krijg ik de gedachte maar niet uit mijn hoofd dat verplicht thuis blijven niet voor iedereen veiliger is. Wat als je met (te)veel dicht opeen woont in een krappe woning? Of helemaal alleen achterblijft? Onderzoeken toonden al de neveneffecten van deze maatregelen aan; zoals de toename van intrafamiliaal geweld, eenzaamheid, depressie, angst…

Had cultuur niet eerder een middel in plaats van een vijand in de strijd tegen het virus kunnen zijn? De verbeelding als remedie tegen de harde realiteit. Waar we in het voorjaar tenminste nog naar buiten konden vluchten en ons konden opwarmen aan de zon, zou in deze koude en donkere maanden cultuurbeleving misschien een lichtpuntje kunnen zijn.

Stel dat na de crisis de negatieve gevolgen van deze maatregelen op de ontwikkeling en het welbevinden van kinderen zichtbaar wordt gemaakt in rapporten. Cultuur als middel om angsten te verzachten, emotionele ontwikkeling te stimuleren, sociale vaardigheden te ontwikkelen en de verbeelding te prikkelen. Is er dan een kans dat politici even drastische maatregelen zullen treffen door ten volle in cultuur te investeren?