Kunstzone

Blog / Jaco van den Dool /

• 14-09-2023

  De gestolen concentratie

  en wat we eraan kunnen doen

  De mobiele telefoon verdwijnt langzaam maar zeker uit het klaslokaal op middelbare scholen. Ondanks het feit dat ik een voorstander van technologie ben om het onderwijs te verrijken, is de mobiel een ramp voor het leerproces. Een optimaal leerproces is afhankelijk van kwalitatief goede docenten, een veilige leeromgeving, genoeg zuurstof en focus. De aanhoudende symfonie van notificaties trekt de leerlingen constant weg uit de moeizaam opgebouwde concentratie. Zelfs als de mobiel op de vliegtuigstand staat, voelt de leerling een zeurende fantoompijn in de broekzak. Leerlingen ervaren de mobielwerende maatregelen als een marteling. Docenten en ouders zijn echter zeer content. Eindelijk kan de jeugd zich weer gaan concentreren.

  Tijdens het avondeten neemt mijn gezin de dag altijd even door. Ik deel mijn idee om iets te gaan schrijven over de ban op mobieltjes in de klas. De volwassenen aan tafel knikken instemmend. Wat een goed idee zeg! Mijn zoontje van 8 zucht, denkt even na en zegt dan: ‘maar volwassenen kunnen zich toch helemaal niet goed concentreren?’ Hij legt geduldig uit dat wij bijna altijd naar onze telefoon zitten te staren. Ik doe een poging zijn observatie te weerleggen, maar realiseer me snel dat ik hopeloos verloren ben. Ik ben geen moment zonder mijn Iphone. Zelfs tijdens het kijken van een serie verdeel ik mijn cognitieve inspanning over twee schermen. Even krijg ik een triomfantelijk gevoel van overwinning. Als ik piano speel kan ik mij soms wel 10 minuten volledig concentreren. Mijn zoontje is hier niet van onder de indruk. ‘Dat is dan ook het enige waar je je nog op kan focussen. Maar je kunt er niets aan doen, ze hebben je verslaafd gemaakt.’

  Laten we gewoon even heel eerlijk zijn. We zijn als volwassenen heel druk bezig met de mobiele verslaving van jongeren terwijl we op grote schaal met ons eigen concentratievermogen knoeien. In het boek Stolen Focus schrijft Johann Hari dat onze concentratie niet is ingestort, maar slechts gestolen. Nou, dat is een hele geruststelling. We kunnen onze concentratie dus gewoon terugstelen. Maar hoe?

  Hari adviseert ons onmiddellijk te stoppen met multitasken. Het is een grove misvatting dat we twee of drie dingen tegelijk kunnen doen. Ons brein selecteert slechts één taak als prioriteit. Doe je meerdere dingen tegelijk, dan schiet je brein heen en weer tussen de verschillende taken. Door switchtasken doen we doorgaans twee keer zo lang over de taak. Daarnaast is de kans groot dat we de taak helemaal niet afmaken. Hari roept ons op om weer tot een staat van diepere focus te komen door te vertragen. Bepaal in de ochtend een doel voor de dag waar je minstens een uur onafgebroken aan zit. Doe het vooral langzaam, methodisch en met veel aandacht. Begin met iets dat je graag doet. Ik ga in ieder geval weer eens onafgebroken een boek lezen of pianospelen. Voor optimale concentratie is het raadzaam je telefoon heel ver weg te leggen.

  Gedurende het schrijven van dit blog heb ik 21 keer op mijn Iphone gekeken. Dat is al 2 keer minder dan bij het schrijven van mijn voorgaande blog. Dit noem ik vooruitgang . . . .

  +
• 08-06-2023

  Klassieke muziek als afschrikmiddel?

  Winschoten heeft te kampen met veel overlast in en rondom de McDonald’s-vestiging. Hangjongeren maken herrie, steken vuurwerk af, slopen de boel en gooien hun troep op de grond. Heel vervelend voor de inwoners van Winschoten lijkt me. In de Volkskrant lees ik dat de filiaalmanager een nieuw middel in de strijd gooit tegen de overlast veroorzakende jongeren: klassieke muziek! In de avonduren schallen de grote componisten uit de speakers. Welke componisten zijn gekozen, wil de filiaalmanager niet zeggen. Dat maakt me heel nieuwsgierig naar hoe dat gegaan is tijdens de vergadering over de overlast. Ik stel me zo voor dat er allemaal mannen zitten die zelf een stoffige Kruidvat-cd-box van Bach en Mozart hebben en ongehinderd door enige voorkennis een willekeurige selectie maken. Ik doe een gok. Bach staat zeker op de playlist want dat klinkt lekker serieus. Mozart is te vrolijk, te veel noten en te frivool. Händel moet je mee oppassen. Dat kan hier en daar een groove hebben. Chopin kan niet ontbreken. Zijn lyrische melodieën klinken vast lekker op dat tochtige plein in Winschoten. Waarschijnlijk krijgen ze een playlist uit het hoofdkantoor in Chicago. Geen vragen stellen, gewoon afdraaien en het experiment uitvoeren. De uitkomst is verbluffend. De overlast is drastisch gedaald en de jongeren hangen niet meer rond in en bij de McDonald’s.

  Zowel de Volkskrant als McDonald’s trekken een valse conclusie uit het experiment: klassieke muziek werkt als afschrikmiddel om jongeren te verjagen. Ja, de hangjongeren zijn verdwenen, maar niet omdat ze als vampieren in het zonlicht verbranden bij het horen van een nocturne van Chopin. Er is hier iets heel anders aan de hand. Klassieke muziek jaagt geen jongeren weg, het maakt ze rustig, sereen en kalm. En dat is precies waar ze niet naar op zoek zijn. Ze willen dingen slopen en als het kan obscene teksten achterlaten op de muur. Bach doet deze behoefte verdwijnen.

  Afgelopen weekend was ik met mijn studenten van de Opleiding Docent Muziek in Maastricht om het klassieke muziekfestival te bezoeken. In middeleeuwse hofjes, boetiekjes en prachtige tuinen voerden verschillende ensembles klassieke muziek uit. Met het experiment van McDonald’s in mijn achterhoofd testte ik mijn hypothese dat klassieke muziek je rustig en sereen maakt. De doorgaans gehaaste stedeling zat met de ogen dicht rustig te luisteren. De jongeren die er waren hebben geen ruiten ingetrapt, geen kleding gejat in de boetiekjes en de muren waren na afloop van Schuberts octet in F-groot niet beklad. Mijn studenten hebben zich voorbeeldig gedragen.

  Als klassieke muziek van Winschoten tot Maastricht pleinen schoonveegt en toehoorders in een staat van sereniteit brengt, dan pleit ik voor nog meer rustgevende muziek in de openbare ruimte. Laat het Concertgebouworkest tijdens de spits galmen over de fietspaden van Amsterdam zodat fietsers wat vriendelijker worden en niet elke verwarde toerist bijna doodrijden. Zet een strijkorkest in het Vondelpark om te voorkomen dat grote groepen BBQ’ende studenten met elkaar op de vuist gaan omdat er rook de verkeerde kant opwaait. Bedankt McDonald’s, jullie hebben klassieke muziek een enorme dienst bewezen.

   

  

  Klassieke muziek in de openbare ruimte

  + + -
• 30-03-2023

  AI en de grote vragen voor het onderwijs

  Na een lange dag werken sta ik aarzelend voor de koelkast met daarin een aantal willekeurig overgebleven producten. Wat ik ga koken? Ik beschouw mezelf als een creatieve kok, maar dit is zelfs voor mij te veel gevraagd. Ik raadpleeg ChatGPT en vraag om een recept gebaseerd op de treurige inhoud van mijn koelkast. Het resultaat is een zeer smakelijke geroosterde zoete aardappelsalade met bleekselderij, hazelnoten en fetakaas. Met de enorme kennis en capaciteit om snel te leren, helpt ChatGPT bij het oplossen van problemen en maakt deze chatbot dagelijkse taken zoals bedenken wat je gaat eten efficienter. Vanaf nu is ChatGPT mijn souschef in de keuken.

  Afgelopen maand werd onderwijsland opgeschrikt door de komst van artificial intelligence (AI) in het klaslokaal. ChatGPT kan in een oogwenk verhalen schrijven, reflectieverslagen maken en academische papers produceren. Op het eerste gezicht lijkt deze AI de ultieme vijand van creativiteit en de ontwikkeling van schrijfvaardigheden bij studenten. Hoe kunnen we nog weten wat door de student of door AI is geproduceerd? In docentenkamers wordt flink gediscussieerd over het omarmen of verbieden van ChatGPT. Voorstanders van vooruitgang zien het als een noodzakelijke stap in de voorbereiding van de student op een technologische toekomst. Tegenstanders vinden het gebruik van ChatGPT frauduleus en doen er alles aan om AI uit het klaslokaal te weren. Acht universiteiten in Australië hebben zelfs besloten dat studenten voortaan hun examens weer met pen en papier moeten maken.

  Om eerlijk te zijn weet ik nog niet precies hoe we in het kunstonderwijs met AI om moeten gaan. Wat ik wel weet is dat AI er is en voorlopig niet weggaat. We zullen ons moeten verhouden tot deze ontwikkeling. AI-technologie wordt grotendeels bedacht in Silicon Valley en bevat de gestolde geest van technologen. Het antwoord op de vraag hoe we met AI om moeten gaan komt niet van hen. We zullen in dit nieuwe tijdsgewricht zelf de fundamentele vragen moeten stellen waarom we (kunst)onderwijs geven en gezamenlijk bepalen hoe we onze leerlingen en studenten voorbereiden op de technologische toekomst.

  Nu ligt de nadruk op de razendsnelle ontwikkeling van tekstproductie, maar AI wordt ook steeds beter in het componeren van muziek (www.aiva.ai/). Er is al een voorbeeld van een AI die in de stijl van Beethoven componeert. Het is echt indrukwekkend! Probeer als docent beeldende kunst ook even Dall-e uit. Voor dit blog heb ik deze tekst ingevoerd: ‘generate a poster in Art Deco style with an artificial intelligence’. Zie hier het resultaat:

  

  Ik zou zeggen, ga lekker experimenteren. Laat AI je vervelende schrijfwerk oplossen, ontwerp posters, componeer muziek en bedenk een onmogelijk gerecht met de overblijfselen in je koelkast. Er gaat een nieuwe wereld voor je open.

  + + -
• 19-01-2023

  Ode aan het volkslied

  Tijdens de verjaardag van mijn partner speel ik traditiegetrouw een aantal verzoeknummers op de piano. Naast het gebruikelijke Piano man hebben onze Oekraïense gasten een opmerkelijk verzoeknummer. Of ik het Oekraïense volkslied kan spelen. Ik open een versie op mijn telefoon, tuur naar de noten en zet vervolgens het volkslied in. Na de eerste frase lopen de tranen over hun wangen. Ver van huis zijn ze even thuis. 

  Het markeren van een natie door middel van een lied stamt uit de 19e eeuw. Het construct natiestaat heeft een volkslied nodig om voort te kunnen bestaan. Een volkslied verbindt de inwoners door het bejubelen van een gedeelde geschiedenis en construeert hiermee een collectieve identiteit. Ook in de 21e eeuw vervult het volkslied nog steeds een prominente rol bij officiële gelegenheden, herdenkingen en grote sportevenementen.  

  Een volkslied roept allereerst trots op bij de inwoners van een land. Nederland is in het bijzonder trots op het Wilhelmus want – zo claimen talloze bronnen – ons volkslied is het oudste ter wereld. Al snel ontdek ik dat het Verenigd Koninkrijk ook het oudste volkslied heeft. Oh, Japan zegt hetzelfde. Hoe zit het nu echt? Het Wilhelmus is tussen 1568 en 1572 geschreven, maar het is pas in 1932 door de Nederlandse overheid officieel als volkslied erkend. De Britten hebben als eerste in de wereld hun God save the king tot volkslied gedoopt in 1745. Dan hebben we nog de claim van de Japanners. Hun volkslied Kimigayo is gebaseerd op een waka-gedicht in de periode 794-1185. De erkenning als volkslied volgt in 1868. Volgens de definitie dat een volkslied officieel erkend moet zijn winnen de Britten, maar de Japanners maken ook een grote kans op de eer om het oudste te hebben.  

  Een volkslied kan ook gebruikt worden om een land te vernederen. In 1880 componeert Tchaikovsky 1812 Ouverture. Het is een bombastisch werk met knallende kanonnen, kerkklokken, vuurwerk en trompetten om de overwinning van Rusland op Napoleon in 1812 te herdenken. Tchaikovsky verweeft op een vernuftige wijze het Franse volkslied La Marseillaise door de compositie heen en laat het muzikale materiaal strijden met een Russisch lied. Uiteindelijk dooft het Franse volkslied uit in de nietsontziende winter en wordt de Russische overwinning onderstreept door oorverdovende kanonschoten en een episch muzikaal slot van God save the tsar. De vernedering van Frankrijk is compleet.  

  Ten slotte kan een volkslied een land in nood ondersteunen. Na de val van de USSR heeft Oekraïne in 1992 haar volkslied Shche ne vmerla Ukrainy i slava, i volia (Oekraïne is nog niet vergaan) aangenomen. De tekst, boordevol opoffering, oorlog en vrijheid, is aangrijpend actueel. Ik besluit de tekst te leren en heb samen met mijn partner een versie van het Oekraïense volkslied opgenomen. Hiermee hoop ik mijn Oekraïense gasten een hart onder de riem te steken. Hierbij een ode aan hun prachtige volkslied: Shche ne vmerla Ukrainy i slava, i volia

  + + -
• 03-11-2022

  Collectief bruisen

  Half verzonken in gedachten over oorlog, mijn gasrekening en of ik het licht wel heb uitgedaan in de gang, zie ik het podium langzaam volstromen met een groep studenten. Het ensemble zet de eerste noten in. Zodra het studentenkoor begint te zingen komt er een kleine hoeveelheid adrenaline vrij en daalt er kippenvel vanuit mijn schedel naar mijn ruggengraat. Lichamen bewegen synchroon, klanken vloeien samen tot harmonie en het publiek deint zachtjes mee op de puls. Ik ben in tijden niet zo in vervoering geraakt.

  De socioloog Émile Durkheim (1858-1917) noemt dit gevoel van vervoering ‘collective effervescence’. In het Nederlands vertaald betekent dat ‘collectief bruisen’. Wat mij betreft een armoedige vertaling van dit interessante fenomeen, maar het beschrijft wel heel letterlijk wat er gebeurt. Durkheim gebruikte het begrip om bijvoorbeeld het proces van religieuze rituelen te duiden. Hij beschrijft met name de wijze waarop de deelnemers worden meegezogen in de rituelen en deelgenoot worden gemaakt van een spirituele ervaring. Buiten de EO-jongerendag of in een kerkgebouw komt het fenomeen van collectief bruisen op veel plekken voor waar mensen samenkomen. Vooral massale festivals of concerten veroorzaken het gevoel van collectieve eenwording en euforie. Daarnaast krijgen we tijdens een massaal concert de onbedwingbare neiging om te bewegen. We zijn namelijk zo bedraad dat we onze lichamen met anderen synchroniseren op de puls. De combinatie van opgewekte innerlijke euforie en belichaamde synchronisatie met het collectief is goed te zien in deze clip (vanaf 3:36-4:00). In dit voorbeeld bouwt de dj de spanning langzaam op door de muziek te laten stijgen. Hij onderstreept de spanning door zijn armen in de lucht te gooien. Net voor het absolute hoogtepunt springt hij tijdens de afwezigheid van een beat op elke tel in de lucht. Het publiek wacht in spanning af en weet exact wat er moet gebeuren. Met een geweldige dreun beweegt iedereen in volle extase synchroon op de eerste tel. Het kan je muzieksmaak niet zijn, maar als sociologisch fenomeen is dit spontane schouwspel ontzettend fascinerend. Op het moment van de ‘beat drop’ zijn alle individuen een collectief geworden. Wat een magisch moment van verbondenheid.

  Hoe bezorgd ik soms kan zijn over de geopolitieke ontwikkelingen, mijn gestolen fiets of het open laten staan van de achterdeur, het zingen in een koor of gesynchroniseerd dansen in een club laat je dagelijkse beslommeringen naar de achtergrond verdwijnen. Ik ga de komende tijd maar eens wat vaker collectief bruisen.

  + + -

Maak- en kijkroutines voor leerlingen met ASS Kunstvakken op de sneltrein naar september REMIX Fest 2023 Kunst gaat het om de mensen