Blog / Jaco van den Dool /

-
27-06-2024
De wals
André Rieu brengt jaarlijks een gevuld Vrijthof in Maastricht in muzikale vervoering. Allemaal blije gezichten, hoepeljurken, slagroomtaarten, vuurwerk, klappende toeschouwers en collectief geneurie. Hoem-pa-pa, hoem-pa-pa. Zachtjes deint mijn lichaam mee op het uitnodigende ritme van de wals. Eigenlijk schaam ik me een beetje. Als muziekliefhebber kan ik de wals toch niet serieus nemen? Serieuze musici doen doorgaans neerbuigend over de wals. Ook ons taalgebruik is niet bepaald vriendelijk over de wals. Wat wals is, vals is (wat uit Frankrijk komt, deugt niet). Iemand buiten de deur walsen (iemand hardhandig buiten zetten). Kortom, de wals heeft geen beste reputatie. Dat is onterecht. De wals heeft mijn hart gestolen. In mijn laatste blog voor Kunstzone wals ik jullie door een ondergewaardeerd muzikaal landschap heen. Om dit blog te lezen hoef je niet te kunnen walsen. Ga lekker zitten, zet de ouverture van Die Fledermaus aan. Schenk een goed glas Duitse Spätburgunder in. Neem bij voorkeur een groot glas zodat je de naar peper, zwarte bessen en groene paprika geurende wijn heerlijk door je glas kan walsen. Laat je meevoeren door aanstekelijke melodieën en verleidelijke ritmes.
De beroemde Weense wals is rond 1750 ontstaan vanuit de Zuid-Duitse en Oostenrijkse volksdans de Ländler. In elk Beiers dorpje dansten de jongeren iets te gretig mee. De Ländler was een intieme dans. Danspartners hoefden niet meer met de handen op de rug allerlei kuise bewegingen te maken en net te doen of dat leuk was. De Ländler en de wals werden een vehikel voor lichamelijke bevrijding. Daar had de elite in Wenen ook wel zin in. Om die bevrijding muzikaal te ondersteunen heeft Johann Strauss jr. Wenen voorzien van meer dan 300 wals-composities. Door de conservatieven en mensen die niet konden dansen werd de wals als een bedreiging voor de morele waarden gezien. Daar hadden ze natuurlijk helemaal gelijk in. De wals zat boordevol sensuele ingrediënten.
Welke verleidelijke ingrediënten bevat de wals? Strauss jr. gebruikt er twee. Allereerst klinkt de melodie van een wals eenvoudig en ligt goed in het gehoor. Om spanning toe te voegen en verlangen op te roepen heeft Strauss de Weense noot uitgevonden. De melodie blijft hangen op een onverwachte plek in de toonladder. De oplossing wordt uitgesteld en het verlangen vergroot. Beluister Die Fledermaus vanaf 2:55. Het tweede element is ritmisch van aard. De Weense wals heeft een redelijk snelle driekwartsmaat. Er zit een uitnodigende hoem-pa-pa-begeleiding onder waardoor je lichaam onvermijdelijk wordt meegezogen in een deinende beweging. Bij de wals ligt er een zwaar accent op de eerste tel. Kenmerkend voor de Weense wals is dat de tweede en derde tel iets worden uitgesteld. Het valt nauwelijks op, maar dat uitstel roept intens verlangen op. Beluister het subtiele uitstel in An der schönen blauen Donau vanaf 1:42.
Is uw glas Spätburgunder inmiddels leeg? Schenk nog lekker even bij en laat de wijn lustig door het glas walsen. Bij de wals hoort namelijk een drankje. De wals was niet alleen razend populair onder jongeren. Het werd ook ingezet als diplomatiek smeermiddel. De conferentie van Wenen in 1814 was een groot hedonistisch dansfestijn. De overwinnaars van Napoleon schetsten dansend een nieuw Europa. Wat waren ze optimistisch. Al die goedgeklede aristocraten, rondjes draaiend en champagne drinkend walsten ze de ene na de andere oorlog in.
Een eeuw lang domineerde de wals het uitgaansleven. Rond 1916 doofde de wals langzaam uit. In de Sofienbad Saal in Wenen speelt een klein orkest Valse Melancolique van Emīls Dārziņš. De keurig gepoetste parketvloer van de statige balzaal is leeg. Een aantal jonge vrouwen zit aan de kant te wachten op een danspartner die niet meer komt.
-
18-04-2024
Zo herschep je de canon
Queen Victoria was een groot bewonderaar van de componist Felix Mendelssohn. In 1842 nodigde ze hem uit om naar Londen te komen. Ter ere van zijn komst zong ze een compositie van Mendelssohn genaamd Italien. In die tijd waren rijke mensen helemaal wild van Italië. Lekker eten, goede wijn en een beetje wandelen door de bergen om vervolgens romantische ideeën te ontwikkelen over onbereikbare liefde en een daaropvolgende zelfmoordpoging. Terug naar Buckingham Palace. Queen Victoria was zeer tevreden over haar optreden. Felix moest zich echter wat ongemakkelijk hebben gevoeld. Italien was namelijk niet zijn compositie, maar die van zijn zus, Fanny Mendelssohn.
Zo zit de geschiedenis vol met ongemakkelijke verhalen waarin vrouwelijke componisten en componisten van kleur keihard moesten strijden voor een plekje op de eerste rij. Waarom staan hun namen niet op de wanden van Het Concertgebouw? Waarom staan composities van vrouwelijke componisten en componisten van kleur niet op gelijke voet met die van hun mannelijke witte collega’s? Aan de kwaliteit lag het in elk geval niet. Fanny Mendelssohn en Clara Schumann waren de absolute top van pianisten en componisten in hun tijd. Het kulargument dat ze niet zo bekend zijn als hun mannelijke naamgenoten vanwege kwaliteitsgebrek is hiermee meteen uit de weg geruimd. Ik geef u wat luistersuggesties om mijn claim te controleren:
– Fanny Mendelssohn String Quartet – String Quartet in E Flat Major
– Veronica Jochum – Clara Schumann: Variations on a Theme by Robert Schumann, op. 20Waar het wel aan lag waren de vele obstakels die zij moesten overwinnen om hun muziek uit te laten voeren of zelfs te laten uitgeven. Fanny liet in eerste instantie haar muziek uitgeven onder de naam van haar broer Felix. Zonder hem had haar muziek waarschijnlijk niet geklonken in die tijd. Ook moesten vrouwen enorm oppassen met trouwen. Dat betekende namelijk dat hun carrière voorbij was. Je kon niet én kinderen baren én in concertzalen spelen. Clara’s vader, tevens haar pianodocent, heeft zich tot in de rechtszaal verzet tegen haar huwelijk. Hij wist namelijk dondersgoed dat ze voorgoed overschaduwd zou worden door haar echtgenoot Robert Schumann. Ten slotte kregen vrouwen veel minder kans om hun muziek in grote concertzalen uit te voeren. Ze mochten hun werk alleen uitvoeren in kleine kring in salons of huiskamers. Dat is onder andere de reden dat je maar weinig symfonieën van vrouwen kan vinden.
Het is verleidelijk om te denken dat uitsluiting vooral een verschijnsel van het verleden is. We houden het vandaag de dag nog steeds in stand. Er is weliswaar meer aandacht voor vergeten componisten in de concertprogrammering of bij NPO klassiek, maar het blijven verhalen in de marge, geschreven vanuit een positie van onderdrukking. Waarom lukt het ons niet om vrouwen en componisten van kleur een gelijkwaardige plek te geven in het curriculum van een conservatorium of een eindexamenklas muziek? Het antwoord is vrij simpel. Het onderwijssysteem is grotendeels gebaseerd op doorgeven van verhalen en tradities. Ik heb als student alles over Beethoven en Brahms geleerd en ik geef dit weer braaf door aan mijn studenten.
De oplossing om uitsluiting tegen te gaan en een rijker verhaal uit het verleden te vertellen is eigenlijk verrassend simpel. Ga gewoon de canon herscheppen! Ik ben er in mijn colleges muziekgeschiedenis aan het Conservatorium van Amsterdam al mee begonnen. De kunst is om het samen met de studenten te doen. Ik laat ze bijvoorbeeld onderzoek doen naar vergeten componisten. Dan komen ze nieuwe namen tegen als Joseph Bologne Chevalier de Saint-Georges en Florence Price. Door hun verhalen te lezen en hun muziek te beluisteren ontdekken de studenten waar de obstakels liggen en hoe deze componisten van kleur ondanks diepgeworteld racisme en onderdrukking hun plek hebben veroverd op het podium. Er komt een nieuwe generatie muziekdocenten aan die deze verhalen weer kan doorgeven. Samen herscheppen we een nieuwe canon met rijke verhalen en prachtige muziek.
Wilt u ook meer muziek ontdekken? Luister dan naar:
– Randall Goosby & Zhu Wang – Florence Price: Adoration
– TMC Fellows – Amy Beach Piano Quintet, Op. 67, mvt. II
– Anne-Sophie Mutter & Mutter’s Virtuosi – Saint-Georges: Violin Concerto No. 2, A Major: III. Rondeau -
12-02-2024
Het overwinningslied
Op 21 juni 1813 versloeg de Engelse hertog van Wellington het leger van de Franse koning Joseph Bonaparte op de Spaanse vlakte van Vitoria. Napoleon Bonaparte was niet onder de indruk want hij was immers niet zelf verslagen, maar zijn incompetente broer. Na het spectaculaire verlies van Napoleon Bonaparte in Rusland (1812) was er in Vitoria een tweede scheur gekomen in het onoverwinnelijk geachte Franse leger. Om de overwinning kracht bij te zetten kreeg niemand minder dan Ludwig von Beethoven de opdracht om een overwinningssymfonie te componeren, genaamd Wellingtons Sieg. De programmatische compositie laat weinig aan de verbeelding over. Het stuk bevat geweer- en kanonschoten en Beethoven verplettert de Franse troepen met Rule Brittania en God save the king. Wellington was helemaal in zijn nopjes met de compositie. Hij begreep haarfijn dat door dit muziekstuk zijn volgende overwinning aanstaande was. Elke overwinning heeft een overwinningslied nodig.
Ook hedendaagse politici begrijpen heel goed je dat een overwinning muzikaal moet omlijsten. Je straalt hiermee uit waar je voor staat en wie je bent. Zo liet president Biden zich toezingen door Lady Gaga tijdens zijn inauguratie in 2021. Lady Gaga staat voor progressiviteit en daar wil Biden zich graag mee associëren.
Tijdens de verkiezingen van november 2023 in Nederland is muziek een belangrijk middel geweest om overwinningen te vieren of verliezen te maskeren. Laat ik beginnen met drie overwinningen en hun muzikale overeenkomsten. De PVV gebruikte België van het Goede Doel. Ik begrijp niet zo goed waarom. Misschien omdat ze Nederland zo een ongelooflijk kloteland vinden dat ze liever naar België verhuizen. Caroline van der Plas liet zich muzikaal omlijsten door Sweet Caroline. Tsja, dat laat verder weinig aan de verbeelding over. Ten slotte hebben we nog de opkomst van Omtzigt. Hij gebruikte Can’t stop this thing we started om zijn overwinning te bezegelen. Gierende rockgitaren en de schuurpapierachtige stem van Bryan Adams geven een gevoel van opgewekte overwinning. Wat hebben deze nummers van de overwinnaars met elkaar gemeen? Ze nodigen uit tot collectief meebrullen. Het hoeft niet mooi te zijn. Als je maar meezingt.De verliezers van de verkiezingen kozen voor een andere muzikale strategie. Het CDA wilde zichzelf van de afgrond redden door het lied We beginnen pas in de strijd te gooien. BVNL met Wybren van Haga gebruikte Eye of the tiger. Met zo’n nummer kun je alleen nog maar winnen. D66 liet Bumbaye van Typhoon uit de kosmopolitische en inclusieve speakers knallen. Wat hebben deze nummers met elkaar gemeen? Het zijn drie strijdliederen waarmee de partijen willen uitstralen dat ze weliswaar op de grond liggen, maar nog lang niet opgeven. Meezingen is geen vereiste, volhouden wel.
Nu de formatie tussen VVD, PVV, NSC en BBB hopeloos is vastgelopen, kan alleen overwinningsmuziek deze groep stuntelende politici nog redden. Ze kunnen een historische les trekken uit Wellingtons Sieg. Beethoven componeerde deze overwinningssymfonie in 1813. Twee jaar later versloeg Wellington Napoleon voorgoed tijdens de slag bij Waterloo in 1815. Zo zie je maar weer, een overwinning kun je afdwingen. Als je maar een goed overwinningslied hebt.
Mijn advies is om een nieuwe informateur aan te stellen die vooral goed kan componeren. Stop met praten en ga lekker samen zingen! Het geeft een gevoel van onoverwinnelijkheid en cohesie. Dat is precies wat ze nu zo hard nodig hebben.
Het overwinningslied moet de volgende ingrediënten bevatten:
– een hoog meezingehalte
– een ¾ maat, hiermee dwing je een positief gevoel af
– letterlijk taalgebruik, laat niets aan de verbeelding over
– mateloze overdrijving, maak het allemaal ietsje erger, dan kan het alleen maar meevallen
– iets met België. -
23-11-2023
Het Westland, een requiem
Introïtus
Als een aards hellevuur kleurde de hemel in mijn jeugd elke avond fel oranje. Dit werd niet veroorzaakt door de ondergaande zon, maar door de assimilatielampen in de kassen van het Westlandse dorpje De Lier. Pas toen ik als tiener met mijn ouders elke zomer naar Zuid-Frankrijk afdaalde, ontdekte ik tot mijn opluchting de intense diepte van de sterrenhemel.Aan mijn Westland, waar het geld tegen de plinten klotst en tegelijkertijd het cultuurbudget schokkend laag is, waar zwarte piet nooit zal verdwijnen, waar spreekuren over seksualiteit als woke worden bestempeld, draag ik een requiem op.
Kyrie
De economie van het Westland groeit in 2023. De Westlander heeft meer te besteden dan het landelijke gemiddelde. Toch heeft de gemeenteraad besloten om flink te bezuinigen op kunst en cultuur. Westland Cultuurweb schetst een alarmerend beeld. De gemeente Westland besteedt in 2024 € 59 per inwoner aan cultuur. Ter vergelijking: Leiden geeft € 203 uit per inwoner. Een Amsterdammer moet het doen met € 173.Graduale: Requiem aeternam
Een Westlander werkt hard. Er is geen tijd voor kunst en cultuur. Dat doen ze maar in Amsterdam.Tractus: Absolve
Het Westland is het laatste bastion van oer-Hollandse tradities.Sequentia: Dies irae
De toorn van het Westland is op Kick Out Zwarte Piet neergedaald. Het regende eieren en tomaten.Offertorium: Domine Jesu Christe
Een Westlander laat zijn tradities niet afnemen. Op die traditie zijn ze dan weer enorm trots.Sanctus
Misschien kan de gemeenteraad de beslissing om te bezuinigen op kunst en cultuur terugdraaien? Kunsteducatie kan namelijk helpen om je horizon te verbreden en wekt doorgaans empathie voor het onbekende op.Agnus Dei
In de Volkskrant van vorige week lees ik: ‘Westland schrapt na FvD-motie spreekuur over seksualiteit’. Het spreekuur wordt afgeschilderd als barstend van het ‘woke en lhbti-gedachtegoed’.Communio: Lux aeterna
Het Westland laat zien dat emancipatie niet lineair is. Mijn jeugd als homoseksuele jongen in De Lier was geen pretje. Maar ja, dat was in de jaren ‘80. Ik dacht dat het beter zou worden.Pie Jesu
Beter wordt het niet. Kom maar naar Amsterdam.In paradisum
Westland, is er nog hoop?Libera me
In mijn Westland gaat het licht langzaam uit. De hemel is eindelijk aardedonker. -
14-09-2023
De gestolen concentratie en wat we eraan kunnen doen
De mobiele telefoon verdwijnt langzaam maar zeker uit het klaslokaal op middelbare scholen. Ondanks het feit dat ik een voorstander van technologie ben om het onderwijs te verrijken, is de mobiel een ramp voor het leerproces. Een optimaal leerproces is afhankelijk van kwalitatief goede docenten, een veilige leeromgeving, genoeg zuurstof en focus. De aanhoudende symfonie van notificaties trekt de leerlingen constant weg uit de moeizaam opgebouwde concentratie. Zelfs als de mobiel op de vliegtuigstand staat, voelt de leerling een zeurende fantoompijn in de broekzak. Leerlingen ervaren de mobielwerende maatregelen als een marteling. Docenten en ouders zijn echter zeer content. Eindelijk kan de jeugd zich weer gaan concentreren.
Tijdens het avondeten neemt mijn gezin de dag altijd even door. Ik deel mijn idee om iets te gaan schrijven over de ban op mobieltjes in de klas. De volwassenen aan tafel knikken instemmend. Wat een goed idee zeg! Mijn zoontje van 8 zucht, denkt even na en zegt dan: ‘maar volwassenen kunnen zich toch helemaal niet goed concentreren?’ Hij legt geduldig uit dat wij bijna altijd naar onze telefoon zitten te staren. Ik doe een poging zijn observatie te weerleggen, maar realiseer me snel dat ik hopeloos verloren ben. Ik ben geen moment zonder mijn Iphone. Zelfs tijdens het kijken van een serie verdeel ik mijn cognitieve inspanning over twee schermen. Even krijg ik een triomfantelijk gevoel van overwinning. Als ik piano speel kan ik mij soms wel 10 minuten volledig concentreren. Mijn zoontje is hier niet van onder de indruk. ‘Dat is dan ook het enige waar je je nog op kan focussen. Maar je kunt er niets aan doen, ze hebben je verslaafd gemaakt.’
Laten we gewoon even heel eerlijk zijn. We zijn als volwassenen heel druk bezig met de mobiele verslaving van jongeren terwijl we op grote schaal met ons eigen concentratievermogen knoeien. In het boek Stolen Focus schrijft Johann Hari dat onze concentratie niet is ingestort, maar slechts gestolen. Nou, dat is een hele geruststelling. We kunnen onze concentratie dus gewoon terugstelen. Maar hoe?
Hari adviseert ons onmiddellijk te stoppen met multitasken. Het is een grove misvatting dat we twee of drie dingen tegelijk kunnen doen. Ons brein selecteert slechts één taak als prioriteit. Doe je meerdere dingen tegelijk, dan schiet je brein heen en weer tussen de verschillende taken. Door switchtasken doen we doorgaans twee keer zo lang over de taak. Daarnaast is de kans groot dat we de taak helemaal niet afmaken. Hari roept ons op om weer tot een staat van diepere focus te komen door te vertragen. Bepaal in de ochtend een doel voor de dag waar je minstens een uur onafgebroken aan zit. Doe het vooral langzaam, methodisch en met veel aandacht. Begin met iets dat je graag doet. Ik ga in ieder geval weer eens onafgebroken een boek lezen of pianospelen. Voor optimale concentratie is het raadzaam je telefoon heel ver weg te leggen.
Gedurende het schrijven van dit blog heb ik 21 keer op mijn Iphone gekeken. Dat is al 2 keer minder dan bij het schrijven van mijn voorgaande blog. Dit noem ik vooruitgang . . . .
-
08-06-2023
Klassieke muziek als afschrikmiddel?
Winschoten heeft te kampen met veel overlast in en rondom de McDonald’s-vestiging. Hangjongeren maken herrie, steken vuurwerk af, slopen de boel en gooien hun troep op de grond. Heel vervelend voor de inwoners van Winschoten lijkt me. In de Volkskrant lees ik dat de filiaalmanager een nieuw middel in de strijd gooit tegen de overlast veroorzakende jongeren: klassieke muziek! In de avonduren schallen de grote componisten uit de speakers. Welke componisten zijn gekozen, wil de filiaalmanager niet zeggen. Dat maakt me heel nieuwsgierig naar hoe dat gegaan is tijdens de vergadering over de overlast. Ik stel me zo voor dat er allemaal mannen zitten die zelf een stoffige Kruidvat-cd-box van Bach en Mozart hebben en ongehinderd door enige voorkennis een willekeurige selectie maken. Ik doe een gok. Bach staat zeker op de playlist want dat klinkt lekker serieus. Mozart is te vrolijk, te veel noten en te frivool. Händel moet je mee oppassen. Dat kan hier en daar een groove hebben. Chopin kan niet ontbreken. Zijn lyrische melodieën klinken vast lekker op dat tochtige plein in Winschoten. Waarschijnlijk krijgen ze een playlist uit het hoofdkantoor in Chicago. Geen vragen stellen, gewoon afdraaien en het experiment uitvoeren. De uitkomst is verbluffend. De overlast is drastisch gedaald en de jongeren hangen niet meer rond in en bij de McDonald’s.
Zowel de Volkskrant als McDonald’s trekken een valse conclusie uit het experiment: klassieke muziek werkt als afschrikmiddel om jongeren te verjagen. Ja, de hangjongeren zijn verdwenen, maar niet omdat ze als vampieren in het zonlicht verbranden bij het horen van een nocturne van Chopin. Er is hier iets heel anders aan de hand. Klassieke muziek jaagt geen jongeren weg, het maakt ze rustig, sereen en kalm. En dat is precies waar ze niet naar op zoek zijn. Ze willen dingen slopen en als het kan obscene teksten achterlaten op de muur. Bach doet deze behoefte verdwijnen.
Afgelopen weekend was ik met mijn studenten van de Opleiding Docent Muziek in Maastricht om het klassieke muziekfestival te bezoeken. In middeleeuwse hofjes, boetiekjes en prachtige tuinen voerden verschillende ensembles klassieke muziek uit. Met het experiment van McDonald’s in mijn achterhoofd testte ik mijn hypothese dat klassieke muziek je rustig en sereen maakt. De doorgaans gehaaste stedeling zat met de ogen dicht rustig te luisteren. De jongeren die er waren hebben geen ruiten ingetrapt, geen kleding gejat in de boetiekjes en de muren waren na afloop van Schuberts octet in F-groot niet beklad. Mijn studenten hebben zich voorbeeldig gedragen.
Als klassieke muziek van Winschoten tot Maastricht pleinen schoonveegt en toehoorders in een staat van sereniteit brengt, dan pleit ik voor nog meer rustgevende muziek in de openbare ruimte. Laat het Concertgebouworkest tijdens de spits galmen over de fietspaden van Amsterdam zodat fietsers wat vriendelijker worden en niet elke verwarde toerist bijna doodrijden. Zet een strijkorkest in het Vondelpark om te voorkomen dat grote groepen BBQ’ende studenten met elkaar op de vuist gaan omdat er rook de verkeerde kant opwaait. Bedankt McDonald’s, jullie hebben klassieke muziek een enorme dienst bewezen.
Klassieke muziek in de openbare ruimte
-
30-03-2023
AI en de grote vragen voor het onderwijs
Na een lange dag werken sta ik aarzelend voor de koelkast met daarin een aantal willekeurig overgebleven producten. Wat ik ga koken? Ik beschouw mezelf als een creatieve kok, maar dit is zelfs voor mij te veel gevraagd. Ik raadpleeg ChatGPT en vraag om een recept gebaseerd op de treurige inhoud van mijn koelkast. Het resultaat is een zeer smakelijke geroosterde zoete aardappelsalade met bleekselderij, hazelnoten en fetakaas. Met de enorme kennis en capaciteit om snel te leren, helpt ChatGPT bij het oplossen van problemen en maakt deze chatbot dagelijkse taken zoals bedenken wat je gaat eten efficienter. Vanaf nu is ChatGPT mijn souschef in de keuken.
Afgelopen maand werd onderwijsland opgeschrikt door de komst van artificial intelligence (AI) in het klaslokaal. ChatGPT kan in een oogwenk verhalen schrijven, reflectieverslagen maken en academische papers produceren. Op het eerste gezicht lijkt deze AI de ultieme vijand van creativiteit en de ontwikkeling van schrijfvaardigheden bij studenten. Hoe kunnen we nog weten wat door de student of door AI is geproduceerd? In docentenkamers wordt flink gediscussieerd over het omarmen of verbieden van ChatGPT. Voorstanders van vooruitgang zien het als een noodzakelijke stap in de voorbereiding van de student op een technologische toekomst. Tegenstanders vinden het gebruik van ChatGPT frauduleus en doen er alles aan om AI uit het klaslokaal te weren. Acht universiteiten in Australië hebben zelfs besloten dat studenten voortaan hun examens weer met pen en papier moeten maken.
Om eerlijk te zijn weet ik nog niet precies hoe we in het kunstonderwijs met AI om moeten gaan. Wat ik wel weet is dat AI er is en voorlopig niet weggaat. We zullen ons moeten verhouden tot deze ontwikkeling. AI-technologie wordt grotendeels bedacht in Silicon Valley en bevat de gestolde geest van technologen. Het antwoord op de vraag hoe we met AI om moeten gaan komt niet van hen. We zullen in dit nieuwe tijdsgewricht zelf de fundamentele vragen moeten stellen waarom we (kunst)onderwijs geven en gezamenlijk bepalen hoe we onze leerlingen en studenten voorbereiden op de technologische toekomst.
Nu ligt de nadruk op de razendsnelle ontwikkeling van tekstproductie, maar AI wordt ook steeds beter in het componeren van muziek (www.aiva.ai/). Er is al een voorbeeld van een AI die in de stijl van Beethoven componeert. Het is echt indrukwekkend! Probeer als docent beeldende kunst ook even Dall-e uit. Voor dit blog heb ik deze tekst ingevoerd: ‘generate a poster in Art Deco style with an artificial intelligence’. Zie hier het resultaat:
Ik zou zeggen, ga lekker experimenteren. Laat AI je vervelende schrijfwerk oplossen, ontwerp posters, componeer muziek en bedenk een onmogelijk gerecht met de overblijfselen in je koelkast. Er gaat een nieuwe wereld voor je open.
-
19-01-2023
Ode aan het volkslied
Tijdens de verjaardag van mijn partner speel ik traditiegetrouw een aantal verzoeknummers op de piano. Naast het gebruikelijke Piano man hebben onze Oekraïense gasten een opmerkelijk verzoeknummer. Of ik het Oekraïense volkslied kan spelen. Ik open een versie op mijn telefoon, tuur naar de noten en zet vervolgens het volkslied in. Na de eerste frase lopen de tranen over hun wangen. Ver van huis zijn ze even thuis.
Het markeren van een natie door middel van een lied stamt uit de 19e eeuw. Het construct natiestaat heeft een volkslied nodig om voort te kunnen bestaan. Een volkslied verbindt de inwoners door het bejubelen van een gedeelde geschiedenis en construeert hiermee een collectieve identiteit. Ook in de 21e eeuw vervult het volkslied nog steeds een prominente rol bij officiële gelegenheden, herdenkingen en grote sportevenementen.
Een volkslied roept allereerst trots op bij de inwoners van een land. Nederland is in het bijzonder trots op het Wilhelmus want – zo claimen talloze bronnen – ons volkslied is het oudste ter wereld. Al snel ontdek ik dat het Verenigd Koninkrijk ook het oudste volkslied heeft. Oh, Japan zegt hetzelfde. Hoe zit het nu echt? Het Wilhelmus is tussen 1568 en 1572 geschreven, maar het is pas in 1932 door de Nederlandse overheid officieel als volkslied erkend. De Britten hebben als eerste in de wereld hun God save the king tot volkslied gedoopt in 1745. Dan hebben we nog de claim van de Japanners. Hun volkslied Kimigayo is gebaseerd op een waka-gedicht in de periode 794-1185. De erkenning als volkslied volgt in 1868. Volgens de definitie dat een volkslied officieel erkend moet zijn winnen de Britten, maar de Japanners maken ook een grote kans op de eer om het oudste te hebben.
Een volkslied kan ook gebruikt worden om een land te vernederen. In 1880 componeert Tchaikovsky 1812 Ouverture. Het is een bombastisch werk met knallende kanonnen, kerkklokken, vuurwerk en trompetten om de overwinning van Rusland op Napoleon in 1812 te herdenken. Tchaikovsky verweeft op een vernuftige wijze het Franse volkslied La Marseillaise door de compositie heen en laat het muzikale materiaal strijden met een Russisch lied. Uiteindelijk dooft het Franse volkslied uit in de nietsontziende winter en wordt de Russische overwinning onderstreept door oorverdovende kanonschoten en een episch muzikaal slot van God save the tsar. De vernedering van Frankrijk is compleet.
Ten slotte kan een volkslied een land in nood ondersteunen. Na de val van de USSR heeft Oekraïne in 1992 haar volkslied Shche ne vmerla Ukrainy i slava, i volia (Oekraïne is nog niet vergaan) aangenomen. De tekst, boordevol opoffering, oorlog en vrijheid, is aangrijpend actueel. Ik besluit de tekst te leren en heb samen met mijn partner een versie van het Oekraïense volkslied opgenomen. Hiermee hoop ik mijn Oekraïense gasten een hart onder de riem te steken. Hierbij een ode aan hun prachtige volkslied: Shche ne vmerla Ukrainy i slava, i volia
-
03-11-2022
Collectief bruisen
Half verzonken in gedachten over oorlog, mijn gasrekening en of ik het licht wel heb uitgedaan in de gang, zie ik het podium langzaam volstromen met een groep studenten. Het ensemble zet de eerste noten in. Zodra het studentenkoor begint te zingen komt er een kleine hoeveelheid adrenaline vrij en daalt er kippenvel vanuit mijn schedel naar mijn ruggengraat. Lichamen bewegen synchroon, klanken vloeien samen tot harmonie en het publiek deint zachtjes mee op de puls. Ik ben in tijden niet zo in vervoering geraakt.
De socioloog Émile Durkheim (1858-1917) noemt dit gevoel van vervoering ‘collective effervescence’. In het Nederlands vertaald betekent dat ‘collectief bruisen’. Wat mij betreft een armoedige vertaling van dit interessante fenomeen, maar het beschrijft wel heel letterlijk wat er gebeurt. Durkheim gebruikte het begrip om bijvoorbeeld het proces van religieuze rituelen te duiden. Hij beschrijft met name de wijze waarop de deelnemers worden meegezogen in de rituelen en deelgenoot worden gemaakt van een spirituele ervaring. Buiten de EO-jongerendag of in een kerkgebouw komt het fenomeen van collectief bruisen op veel plekken voor waar mensen samenkomen. Vooral massale festivals of concerten veroorzaken het gevoel van collectieve eenwording en euforie. Daarnaast krijgen we tijdens een massaal concert de onbedwingbare neiging om te bewegen. We zijn namelijk zo bedraad dat we onze lichamen met anderen synchroniseren op de puls. De combinatie van opgewekte innerlijke euforie en belichaamde synchronisatie met het collectief is goed te zien in deze clip (vanaf 3:36-4:00). In dit voorbeeld bouwt de dj de spanning langzaam op door de muziek te laten stijgen. Hij onderstreept de spanning door zijn armen in de lucht te gooien. Net voor het absolute hoogtepunt springt hij tijdens de afwezigheid van een beat op elke tel in de lucht. Het publiek wacht in spanning af en weet exact wat er moet gebeuren. Met een geweldige dreun beweegt iedereen in volle extase synchroon op de eerste tel. Het kan je muzieksmaak niet zijn, maar als sociologisch fenomeen is dit spontane schouwspel ontzettend fascinerend. Op het moment van de ‘beat drop’ zijn alle individuen een collectief geworden. Wat een magisch moment van verbondenheid.
Hoe bezorgd ik soms kan zijn over de geopolitieke ontwikkelingen, mijn gestolen fiets of het open laten staan van de achterdeur, het zingen in een koor of gesynchroniseerd dansen in een club laat je dagelijkse beslommeringen naar de achtergrond verdwijnen. Ik ga de komende tijd maar eens wat vaker collectief bruisen.

Word abonnee
Automatisch op de hoogte blijven van onderzoek, recente ontwikkelingen en goede praktijkvoorbeelden uit het vakgebied?

CJP Educatie
Een online etalage waar scholen in het VO het aanbod van culturele organisaties vinden. Van online workshops fotografie tot een interactieve voorstelling via Zoom.
Cover #6
Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)