Buitenblik: Paulien Oltheten
Auteur: Esther Schaareman | Beeld: Lourdes TV (klimop snoeien) still 2023
Beeldend kunstenaar Paulien Oltheten observeert en registreert menselijk gedrag in de openbare ruimte: alledaagse houdingen, gebaren en patronen documenteert ze in fotografisch materiaal en filmmateriaal. Wanneer ze in een vreemde stad verblijft, legt ze zichzelf een set van handelingen op om ergens thuis te raken. Ze loopt elke dag dezelfde route naar hetzelfde park, drinkt op hetzelfde moment koffie in hetzelfde café, enzovoorts.
Tijdens een werkverblijf in Parijs gaf ze zich de opdracht te onderzoeken of ze routines van mensen kon voorspellen. Zakendistrict La Défense bleek een prima locatie: elke dag gaan mensen naar hetzelfde kantoor, ze leggen dezelfde weg af, zijn op vaste tijden op dezelfde plek.
Oltheten legt met haar zelfopgelegde routines de vinger op zowel de constante, als de variatie in menselijk gedrag. Ze zijn er beide, tegelijkertijd.
Ze heeft, door jarenlang deze werkwijze te hanteren, een database in haar hoofd aangelegd met thema’s en subthema’s. De paraplu in Tokio roept de paraplu in Parijs op en razendsnel valt de beslissing of die koppeling een situatie toont die het vastleggen waard is – een tamelijk intuïtief proces, aldus Oltheten.
‘Momenteel ben ik bezig met werk over bedevaartsoord Lourdes in Zuid-Frankrijk. Ik bekijk al meer dan een jaar iedere dag de webcam (www.lourdes-france.org/nl/tv-lourdes). Ik kijk live of scrol terug naar een vast tijdstip. Het kan zijn dat het dan daar zes uur ‘s avonds is en ik terug scrol naar acht uur ‘s ochtends om de non met karretje te zoeken die aandachtig het altaar inricht. Zo krijg ik grip op zo’n plek. Ik zie door die herhaling patronen die me anders zouden ontgaan.’
Routines geven structuur aan je dagelijkse leven, je doet ze bijna gedachteloos. Soms blijken routines over te gaan in rituelen. Oltheten verwijst graag naar de Koreaanse filosoof Byung-Chul Han, die stelt dat rituelen, anders dan routines, gekarakteriseerd worden door aandachtige herhaling. Herhaling stabiliseert en verdiept de aandacht. ‘Zo overstijg je het moment, of ontkom je aan de tijd’, zegt ze.
Vaak laat ze in haar werk niet alleen het geschoten materiaal zien, maar ook het ontstaansproces. Bij Lourdes TV zijn niet alleen de gemonteerde beelden van de webcam te zien, maar ook het logboek dat ze bijhield waarin ze de scènes benoemt, markers zette bij opvallende momenten, een noodzakelijk instrument om het uiteindelijke videowerk te kunnen maken.
Onlangs, tijdens een masterclass voor Tilburgse DBKV-studenten, gaf zij de opdracht om binnen een half uur iets te maken waarin niet alleen een ‘af’ product, maar juist de registratie van het maakproces getoond werd. Het werd een dynamische en interessante presentatie – een werkwijze die Oltheten vaker zou willen zien in de kunsteducatie.
‘Het werkproces ís het werk. Het zou mooi zijn als we, handelend vanuit het proces in plaats van doelgericht te focussen op resultaat, leren hoe we meer onderdeel kunnen blijven van de wereld.’
KZ05/2023
