RijksTube

In de nieuwe YouTube-serie Is This Art van het Rijksmuseum worden fenomenen uit de hedendaagse popcultuur bekeken door de bril van eeuwenoude kunst. Door hedendaagse trends te vergelijken met kunstbewegingen uit de geschiedenis werpen ze een nieuwe blik op de definitie van kunst. In iedere aflevering staat de vraag Is This Art? centraal. Als kijker word je uitgenodigd om na te denken over jouw definitie van kunst. Want, wat jij misschien als kunst beschouwd, betekent niet dat ieder ander het ook kunst vindt.

Kunst voor iedereen

RijksTube inspireert jongeren voor kunst. Niet iedereen is in staat om naar het Rijksmuseum te gaan en de kunstwerken van dichtbij te bewonderen. Toegang tot YouTube hebben de meesten wel. Door de kunstcollecties te benaderen vanuit het interessegebied van jongeren en deze in een online omgeving te plaatsen, worden deze toegankelijk voor een wereldwijd publiek.

De afleveringen

In de korte video’s worden verschillende onderwerpen behandeld waaronder: Horen memes in het museum?, De diepere betekenis van gezichtstatoeages en Zijn de Avengers posters eigenlijk kunst? Dit zijn slechts een paar topics van de video’s die nu online staan. Elke twee weken op vrijdag om 21:00 gaat er een nieuwe video online op RijksTube.

Algoritmische cultuur

Volgens de Amerikaanse mediawetenschapper Ted Striphas leven we in een algorithmic culture. Complexe algoritmes van onder andere Google, YouTube, Facebook, Amazon en Instagram nemen volgens Striphas de taken over die traditioneel gezien bij culturele instituties horen: het classificeren en hierarchiseren van objecten, ideeën, mensen en plaatsen. Hoe werkt dit precies?

Algoritmes zijn stap-voor-stap instructies om data (input) te verwerken om tot een nieuw resultaat (output) te komen. Algoritmes maken selecties, bijvoorbeeld welke berichten van je Facebook-vrienden op jouw tijdlijn komen te staan, helpen je de snelste route te vinden door de stad (Google Maps)  of met het kiezen van bijvoorbeeld films (Netflix), video’s (YouTube) en muziek (Spotify). Veel algoritmes maken zelfstandig beslissingen en kunnen reageren op de input van gebruikers (lerende algoritmes).

Het niet controleerbare

Binnen kunst en algoritmes onderzoeken we hoe kunstenaars als Verostko, Manfred Mohr en Vera Molnar in de 20e eeuw hun artistieke praktijk door middel van algoritmes hebben vormgegeven. En we kijken hoe hedendaagse kunstenaars als Benjamin Grossser en Chris Rodly reageren op hoe algoritmes onze visuele cultuur veranderen. Ook doen de studenten zelf onderzoek.

DBKV-student Koen Merkx heeft zich verdiept in wat algoritmes kunnen bijdragen aan zijn artistieke proces. Koen gebruikt onder andere een online spyrograaf en zet zelfgegenereerde beelden weer om in geluid, en dat weer om in beeld: ‘Ik gooi mijn werk door een niet controleerbaar algoritme en pak het vervolgens weer op om opnieuw zelf de controle terug te grijpen’, zegt Koen. Zo onderzoekt hij de relatie tussen toeval, chaos en controle.

Ons dagelijkse digitale leven

Wat is de studenten het meest bijgebleven? ‘Tijdens deze les ben ik bewuster geworden van hoe wij vooral onbewust gemanipuleerd worden in ons dagelijkse digitale leven’, schrijft een student. Hun alledaagse mediagebruik komt in een nieuw licht te staan: ‘Voorbeelden die mij zijn bijgebleven: Netflix, Spotify en zoekopdrachten met verschillende uitkomsten per persoon.’ Ook de impact van de algoritmische cultuur op hoe we beelden maken zet studenten aan het denken: ‘Artwork op Instagram is populairder als de thumbnails er goed uitzien, vaak juist snel herkenbaar en versimpeld in plaats van complexe composities.’

Levien Nordeman is een tech-humanist en onderzoekt technologie en data-geletterdheid. Levien werkt nu voor de Willem de Kooning Academie bij onder andere de opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving, Advertising en Lifestyle & Transformation Design.

Een flowervaring ontstaat wanneer je tijdens een activiteit alles om je heen vergeet en opgaat in die ene activiteit. De Amerikaans/Hongaarse psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi onderzocht wat het gevoel van flow precies is en onder welke omstandigheden het ontstaat. Flow is volgens hem een optimale ervaring. ‘Deze ervaring is zo positief dat het de moeite waard is deze te herhalen zonder de noodzaak van een externe beloning.’ Er zijn een aantal voorwaarden om in een flow te kunnen komen, ontdekte Csikszentmihalyi. Zo vereist een flowervaring opperste concentratie. Ook heldere doelen en onmiddellijke feedback helpen om in een flow te komen. Daarnaast heb je een fikse uitdaging nodig waarbij je een behoorlijke vaardigheid moet ontwikkelen om de taak tot een goed einde te kunnen brengen.

Eigen onderzoek
In een reflectief actieonderzoek met een tweede klas uit het voortgezet onderwijs, onderzocht ik hoe je deze flowvoorwaarden kunt implementeren in de kunstles. Het is belangrijk om opdrachten te voorzien van verschillende uitdagings- en keuzemogelijkheden. De ene keer bepaal je welke techniek of welk materiaal of beeldaspect je gebruikt en kiest de leerling het thema. De andere keer staat juist het thema vast. Ik kwam erachter dat het bij leerlingen cruciaal is om die uitdagingsmogelijkheden terug laten komen in de beoordelingscriteria. Leerlingen lijken minder gemotiveerd een verrijkingsopdracht te maken wanneer dit geen invloed heeft op hun cijfer. Op deze manier stimuleert het hen een eigen uitdaging te kiezen. Met als extraatje dat ze zich sneller ontwikkelen én kans hebben op een hoger cijfer.

Vraagkaartjes
In de didactiek liet ik de begrippen uitdaging en vaardigheid terugkomen in vraagkaartjes. Deze kaartjes zet een leerling in om een leervraag te formuleren. Gaat mijn vraag over een uitdaging of een vaardigheid? Kan ik het antwoord ook zelf op de lesbrief vinden? De leerling zet een van de twee kaartjes op tafel en ik loop naar hem of haar toe om de vraag te beantwoorden. Omdat niemand meer zijn vinger opsteekt is het rustiger in de klas en werkt iedereen door. Ook merk ik dat ze gerichtere en betere vragen stellen. Bij mij als docent wekte dit ook meer flow op; een bijkomstig voordeel. Aan het einde van iedere les vullen de leerlingen een reflectieschema in: hoe verliep mijn proces en wanneer zat ik in een flow? En als ik niet in een flow kwam, waar lag dat dan aan?

Een maatje helpt
Nog een benodigd ingrediënt voor flow is concentratie. Om je te kunnen concentreren moet er zo min mogelijk afleiding zijn. Dus telefoons opbergen en zorgen dat de leerlingen niet te veel kletsen. Daarnaast blijkt het flowbevorderend als je naast een maatje zit. Zo ontstond het voorstel vanuit de klas om twee jongens en twee meiden aan een tafel te zetten, zodat je altijd een maatje hebt om eventueel mee te overleggen, maar niet wordt verleid om ook met je ‘overburen’ te kletsen. En veel kinderen helpt het om in een flow te raken wanneer ze tijdens de les muziek mogen luisteren. En betrek je als docent de beïnvloedbare flowelementen op jezelf dan kan er sprake zijn van een heuse flow-besmetting: ‘Gaat de bel nú al?’

Tineke Yntema is MEd Arts en docent BKV op het Marne College in Bolsward

Dit artikel is een bijdrage van een lezer. Wil je ook meeschrijven? Dat kan. Lees hier hoe.