Wat zijn de overeenkomsten tussen een leeg zwembad, een winderig en koud open veld waar je met kaplaarzen aan doorheen baggert en een omvangrijk project met koor, orkest, conservatorium en voortgezet onderwijs? Die zijn er natuurlijk niet letterlijk, maar het zijn de voorbeelden van learning communities die in deze editie schitteren.

Als ik dit redactioneel schrijf, mijn laatste voor Kunstzone, staat het kwik op 39.4 graden in mijn woonplaats Maastricht. Climate change is geen abstractie meer van een smeltende Noordpool of een zinkend atol in de Stille Zuidzee, heel Nederland ligt momenteel plat door de verzengende hitte. Volgens Willem Weitkamp, directeur van ArtEZ Zwolle leven we in een deprimerend tijdperk: een troosteloos afdrijven naar de ecologische afgrond. Hij weigert zich neer te leggen bij deze apocalyptische teneur en vindt dat kunstdocenten mensen moeten wijzen op hun vrolijke vrijheid. Volgens hem worden we niet gedetermineerd door klimaatverandering of de algoritmes van voortschrijdende technologie. We zijn mens en dus zijn we vrij. Weitkamp denkt dat verbeeldingskracht ons zal redden en heeft er vertrouwen in dat we tijdig met oplossingen komen om het tij te keren. Om ons op weg te helpen herinnert hij ons aan het werk van grote denkers door de eeuwen heen bij wie we de mosterd kunnen halen. 

Verbeelding is het thema van deze Kunstzone. Daarom ging Michel Berendsen, die samen met mij Kunstzone verlaat, op zoek naar prikkelende perspectieven. Hij vindt dat we een voorbeeld kunnen nemen aan Bert Barten. Deze musicus legde zijn oor niet te luisteren bij filosofen, maar bij bomen. Bomen produceren langzame geluidsgolven en ademen één keer per etmaal door water op te zuigen en afvalstoffen naar de grond af te voeren. 

Voor mensen zijn deze geluiden niet waarneembaar, maar door middel van sensoren maakt hij de sapstroom, het proces van fotosynthese en het zweten van de boom hoorbaar. Zijn compositie Talking Trees is bedoeld om meer empathie met de natuur te creëren en onze verwantschap met alles wat bloeit en groeit duidelijk te maken. Flora speelt trouwens ook de hoofdrol in de brief die Wouter Engelbart schreef. Hij vraagt zich af of zijn begonia voelt dat hij zich in de ruimte bevindt en of zijn muziekkeuze in de smaak valt bij zijn groene medebewoner. Op ironische wijze bevraagt hij het wezen van de begonia en onze relatie met de stoet van veronachtzaamde kamerplanten die ons dagelijks leven bevolken. Zij zijn immers heel wat minder vrolijk en vrij dan wij. 

Na vijf jaar hoofdredacteurschap geef ik vanaf de volgende editie het stokje door. Mijn vurigste wens is dat Kunstzone blijft wat het nu is: een onafhankelijk, eigenwijs en artistiek vakblad door en voor de beroepsgroep. Kunstzone was steeds een gezamenlijk product waar redactie, lezers, makers en auteurs aan meewerkten. Daarvoor dank ik iedereen en dus ook u. Ik hoop dat u net zo’n goede tijd met  Kunstzone gehad heeft als ik.  

Adieu, Judith 

De vakantie begint altijd hetzelfde: ik zit tegen een burn–out aan door het gejakker dat halverwege mei begint en eindigt met de diploma-uitreiking van mijn studenten. Periodes van maniakaal buffelen (avonden, weekenden, alles moet eraan geloven) wisselen zich af met momenten van blinde paniek omdat er steeds meer werk bij lijkt te komen.  

Ik houd dat trouwens voor mezelf, want jammeren is niet professioneel en mijn collega‘s hebben het net zo zwaar. Alleen mijn mailverkeer verraadt iets van mijn wanhoop. Vanaf juni heb ik geen tijd meer voor een beleefde aanhef en eindigen mijn berichten steevast met Gr. J. Ik kom deze laatste weken door dankzij een simpel maar doeltreffend coping mechanisme: Begin juli zit mijn chocoladeconsumptie op anderhalve bloc per dag, soms aangevuld met een zak gummibeertjes. U begrijpt dat als de vakantie eenmaal begonnen is, een ravissante bikini er voor mij niet meer inzit. Ik hul me in een degelijk badpak en een smaakvolle pareo.  

 Mijn familie helpt ook niet echt mee. Ik kan er de klok op gelijk zetten, ergens midden juni voeren we een zinloos gesprek met als thema de zomervakantie. Dat gaat ongeveer zo: ‘Goh, zes hele weken vrij, jij boft toch maar.‘ Waarop ik dan verzucht: ‘Nee dat is niet zo, ik heb maar vijf weken vrij want ik werk in het hbo. En de laatste week moet ik voorbereiden, dus eigenlijk maar 4 weken.‘ Waarop mijn pap/broer/tante iets uitkraamt in de trant van: ‘Jaja, jullie hebben het goed geregeld in het onderwijs.‘ Ik sputter nog wat tegen maar tegen die tijd ben ik mentaal al afgehaakt en bedenk koortsachtig waar ik dat laatste stuk chocolade heb laten liggen. 

 Hoe anders is het voor mijn man. In zijn agenda staat met vrolijke krulletters onze vakantie gepland. Vaak met een zwierige accolade eronder en een glimlachend zonnetje erbij. Zijn voorpret start terwijl ik nog zuchtend en steunend het lesrooster voor komend jaar in elkaar aan het sleutelen ben. In de krochten van zijn onderbewustzijn sluimert een kinderwijsje dat ooit als gratis singeltje bij een bekend wasmiddel verspreid werd. Alleen de woorden van het refrein zijn blijven hangen: ‘Pietsie Patsie Pansie, wij gaan met vakantie.‘ Zachtjes mompelend neuriet hij dat de hele godganselijke dag door. Gek genoeg werkt het. Want van lieverlee klinkt ‘Pietsie Patsie Pansie‘ als een mantra in mijn hoofd en werk ik me gestaag op deze melodielijn (en de chocolade) door die laatste, lange week. Op weg naar huis, na de diploma-uitreiking en na twee glazen bubbels, zingen we het eerst zachtjes voor onszelf, maar daarna uit volle borst: ‘Pietsie Patsie Pansie, wij gaan met vakantie.‘  

En niemand, helemaal niemand, die ons wat kan maken.  

Judith 

Google Scholar, een zoekmachine voor wetenschappelijke literatuur, heeft als motto ‘Stand on the shoulders of giants’. De Amerikaanse whizzkids verwijzen daarmee naar Newton. Als ontdekker van de zwaartekracht plaatst hij met zijn uitspraak ‘If I have seen further it is by standing on the shoulders of Giants’ zijn bijdrage aan de wetenschappen in historisch perspectief. Eerder immers zegt filosoof Bernard de Chartres (12^e eeuw): ‘Wij zijn als dwergen, zittend op de schouders van reuzen, zodat wij meer en verder zien dan zij’. De Chartres heeft het dan trouwens niet over gravitatiewetten of andere natuurkundige fenomenen, hij prijst de kathedraalscholen die dan in Frankrijk worden opgericht.

Holle retoriek

Het recyclen van kennis en quotes was in de Verlichting al en vogue, wat dat betreft is er niets veranderd. Iedere docent die wat langer meedraait zal beamen dat bepaalde pedagogische en onderwijskundige idealen om de zoveel tijd afgestoft worden en opnieuw hun opwachting maken. Zijn we net verlost van de kwantitatieve afrekencultuur, nu zwenkt het discours weer naar persoonsvorming en brede leerprocessen. Zo promoot de overheid op dit moment 21^ste century skills in het onderwijs, maar wetenschappers als Paul Kirschner betogen dat dit holle retoriek is. Volgens hem zijn deze generieke skills simpelweg niet aan te leren omdat ze niet bestaan: vaardigheden zijn namelijk altijd specifiek. En ook Maeve O’Brien verwijst in haar artikel naar het pleidooi van de Onderwijsraad voor contextgebonden competenties van leraren. Maar wacht….hadden we dat niet al gehad in de jaren tachtig van de vorige eeuw? Of gaat het wel degelijk om grote en kleine idealen die steeds opnieuw worden verteld, telkens een beetje anders?

Lezen, kijken, praten, reflecteren

Deze Kunstzone werken we samen met de masteropleiding Kunsteducatie Noord en zetten we een aantal historische zienswijzen over kunstonderwijs op een rijtje. Want veel van de opvattingen en visies – die op dit moment hetzij hartstochtelijk gepropageerd, hetzij fel bekritiseerd worden – zijn hedendaagse ‘ontleningen’ aan bijvoorbeeld Bourdieu, Dewey, Hegel, ja zelfs van de eeuwenoude ‘meesters’ Eckhardt en Socrates. Het is mooi en goed om te weten vanuit welke traditie we onze huidige onderwijspraktijk vormgeven. En in dat proces is lezen, kijken, praten en reflecteren van belang. Het is wel cruciaal om niet zomaar ieder nieuwer- of ouderwetse onderwijsgril te imiteren of te herhalen. Sommige ideeën zijn namelijk niet voor niets verdwenen in de plooien van de tijd.
Dat niet alles bewaard hoeft te worden en sommige zaken zomaar in de vergetelheid verdwijnen, bewijst onze spiksplinternieuwe Kunstzone website. Helemaal in lijn met de vernieuwde vormgeving van het blad vind je daar een selectie van artikelen, nieuwtjes, beeldreportages en rubrieken. Wie schrijft die blijft. Er is daarom is er ook meer plek voor lezersbijdragen ;-).

Judith