Onlangs was ik voor de derde keer in mijn leven op familiebezoek in Egypte, het geboorteland van mijn vader. Mijn ooms en tantes wonen in een grote wijk vol markten, brommers, kippen, broden, slachtvlees, kerken, moskeeën, falafel, sociale codes, dieselgeneratoren, vers mangosap en muziek van Umm Kulthum. Het voelde als een vertrouwde, heerlijke, ingewikkelde en chaotische omhelzing, als thuiskomen op een plek waar je niet bent opgegroeid.

Met meerdere culturen in je leven is nooit iets vanzelfsprekend. Naast dat ik het gevoel heb nergens werkelijk aanspraak op te kunnen maken, sluit ik ook nooit echt iets uit, staat er niks vast. Biculturaliteit wordt geassocieerd met identiteitsproblematiek, maar ook met complex denken en creativiteit. Als je op los zand loopt, zoek je altijd opnieuw naar een pad. Hoe gaan kunstenaars en kunstdocenten hiermee om? 

Kunstenaar Kalkidan Hoex zoekt door sieraden te maken. Geadopteerd uit Ethiopië had ze altijd het gevoel dat ze tussen twee werelden leefde. Tot ze besefte dat er een derde wereld is, die ze onderzoekt en vormgeeft in sieraden waarin de Ethiopische en Nederlandse cultuur samenkomen.

Kalkidan Hoex, oorsieraad op cover tijdschrift Echoes, 2021, Bron

 

Voor fotograaf Meryem Slimani is de wereld met de verschillende culturen waarin zij leeft een zeer kleurrijke plek. Ze fotografeert haar moeder in prachtige outfits. De Marokkaanse gewaden, jurken met print, sneakers en knalroze hakken laten zien wat intiem voor hen is: leven in een grote stad, leven tussen verschillende culturen en de liefde tussen een moeder en haar dochter. 

Activist en kunstenaar Sioejeng Tsao verbeeldt in de illustratie Double Identity haar dagelijkse worsteling die ze ervaarde als een Chinese persoon die geboren is in Nederland. Als kind wilde ze niets te maken hebben met haar achtergrond, tegenwoordig is ze hier trots op en heeft ze het gevoel dat haar voorouders over haar schouder meekijken om haar de weg te leiden als ze vastloopt.

Sioejeng Tsao, Double Identity, 2020, bron

 

De fotograaf Marwan Bassiouni maakt foto’s vanuit zijn religieuze achtergrond. Hij fotografeert via de ramen van moskeeën het Nederlandse landschap. Een plek die we in de media vaak van buitenaf zien, zien we nu van binnenuit, de polder wordt vanuit een heel nieuw poëtisch standpunt gekadreerd.

Marwan Bassiouni, New Dutch Views, 2018-19, bron

 

Ook het werk van Ivan Barbosa is sterk verbonden met zijn Kaapverdische roots. Hij volgt in zijn satirische documentaire Drijfvermogen de carrièreswitch van acteur Tarikh Janssen. Hij laat de filmwereld achter zich en wordt topzwemmer. Via humor, poëtische beelden en confronterende scènes in zwart-wit en kleur verkennen ze taboe-onderwerpen rondom het racismedebat.

Ivan Barbosa en Tarikh Janssen, Drijfvermogen, 2022, bron

 

Dit zijn allemaal voorbeelden van jonge makers in Nederland, en ik kan nog wel even doorgaan. Maar hoe zien we dit in de kunstles? Voor Marijke Heine, kunstdocent aan het Rotterdamse Montfort College, zijn de verhalen van haar leerlingen een rijke bron. Haar Nederlandse leerlingen met veel verschillende achtergronden vertellen haar over hun dubbele nationaliteit, en maken er soms werk over. Zoals een jongen met ouders uit Turkije, die zich zowel in Nederland als in Turkije nooit helemaal thuis voelt. Hij nam een cd op met zelfgeschreven Turks-Nederlandse smartlappen. Zijn muziek is gebrand óver een cd van André Hazes heen. De poëtische smartlappen bracht hij vol trots ten gehore voor de klas. Een meisje met roots in Togo maakte van bladzijden uit een boek over Afrika een rokje en topje in de stijl van Josephine Baker. Ze vroeg zich hierbij af in hoeverre het beeld van Afrikaanse vrouwen veranderd is sinds de tijd waarin Baker leefde.

De cd-hoes van de leerling van Marijke Heine

 

Leerlingen die dit soort persoonlijk werk maken, zitten al wat langer bij Marijke in de klas. Zij investeert zeer veel in de relatie met haar leerlingen. Via gesprekken, museumbezoeken en  samen kunst beleven, bouwt ze een veilige band met hen op. Zowel in theorie- als praktijklessen voeren Marijke en haar leerlingen gesprekken over persoonlijke en maatschappelijke onderwerpen. Marijke trekt hierin samen met haar leerlingen op, zij leert van hen, en dat laat ze zien. Dankzij haar leerlingen ziet ze identiteit als een flexibele schil, met verschillende lagen, óók die van haarzelf. 

Wat Marijke doet, noemt onderwijswetenschapper Sabrina Alhanachi cultureel responsief lesgeven. Docenten die zo lesgeven hebben oog voor de diversiteit van de achtergronden van hun leerlingen, staan daar positief tegenover en doen moeite om zich in die diversiteit te verdiepen en daarop in te spelen. Eerder in deze blog had ik het over het gevoel van los zand. In de voorbeelden herkende ik het losse zand, dat vormen zoekt en vindt. Het kunstlokaal is bij uitstek de plek waar ruimte aan deze zoektocht kan worden gegeven.

Marijke Heine, portret van een leerling

Cover #6

Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)