Een nieuw jaar aftrappen gaat vaak samen met goede voornemens. Zoals het voornemen om meer van betekenis te zijn voor jezelf, maar ook voor de ander. De recente verkiezingsuitslag in Nederland en de berichten over wanhoop en haat in conflictgebieden, motiveren mij om mij extra in te zetten voor onze mediaprojecten met jonge nieuwkomers. Ik werk dagelijks met jongeren die net in Nederland zijn. De meeste van hen zijn gevlucht. Samen maken we mediaverhalen en daarmee creëren we verbinding onderling en meer begrip van anderen. Kunsteducatie stimuleert niet alleen creatief talent en zelfvertrouwen, maar ook empathisch vermogen (ook wel: inlevingsvermogen). Mijn voornemen voor 2024 is om daar radicaler in te zijn!

Radicale empathie klinkt wellicht intimiderend. Ik ben niet van plan om – in een provocatieve outfit -‘free hugs’ uit te delen. Het gaat juist om actief moeite doen om het perspectief van de ander te begrijpen, zodat je een betere verbinding met diegene krijgt. Radicaal betekent hier vooral dat je je bewust ertoe te zet om buiten je comfortzone te stappen om meer tolerantie, bedachtzaamheid, plezier en harmonie te creëren. Voor iedereen.

Psycholoog Jamil Zaki schrijft in The war for kindness (aanrader!) dat het vooral gaat om compassie: de motivatie om het leven van anderen te verbeteren. De hoopvolle boodschap over compassie die Zaki ons geeft is dat deze motivatie een onuitputtelijke bron kan zijn. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld emotionele empathie – hij huilt, omdat ik huil – waarvan je zelf kan opbranden als je er te lang in zit.

De vraag is: lukt het ons anno 2024 nog echt om in andermans schoenen te gaan staan? Om je daadwerkelijk in te leven in iemand die niet op jou lijkt en open te staan voor een andere mening?
In een studie uit 2010 las ik dat jongeren 40% minder empathie voelden dan jongeren in 1979. Dat zal de afgelopen jaren vast niet beter zijn geworden. Er is tegenwoordig niet alleen sprake van toenemende polarisatie, maar ook van ‘compassion fatigue’ (compassie vermoeidheid) – we kunnen de negatieve berichtenstroom over alle problemen op de wereld maar tot een bepaald punt aan. We moeten strijden voor wakker inlevingsvermogen!

In de projecten van Common Frames is empathie daarom één van de kernwaarden. Wij werken in het nieuwkomersonderwijs, waar soms meer dan tien nationaliteiten en onderwijsachtergronden samen in een klas zitten. Oftewel: een super diverse samenleving in één klaslokaal. Het is aan de jongeren én onze filmcoaches om samen een film te creëren die ons allemaal een stap verder brengt in onze empathie voor de ander. Dat gaat niet altijd vanzelf. Conflicten horen erbij. Soms moeten ze hun eigen voorkeuren parkeren om mee te kunnen gaan in het verhaal van de ander. Samen films maken is leren samenwerken. De groepsdynamiek verbetert en de onderlinge band versterkt.

De lezer van Kunstzone weet al dat kunst- en cultuureducatie bij uitstek de mogelijkheid biedt om empathie te bevorderen. Door de kracht van verbeelding kan je empathie als vaardigheid trainen. Met die vaardigheid kunnen jongeren hun wereldbeeld, maar ook het beeld van zichzelf en een gezamenlijke toekomst positief beïnvloeden. De verhalen die daar uit ontstaan kan je weer gebruiken voor het vergroten van radicale empathie en compassie bij het publiek. Je creëert bewustwording van het perspectief van de ander en bereidheid tot actie om die ander te begrijpen en ondersteunen.

In het project Film Dialoog brengen we daarom ook de gemaakte films uit het nieuwkomersonderwijs naar het reguliere vo en mbo. De jonge makers stappen met hun film een klas in, ondersteund door een moderator met een recent migratieverleden. Samen bekijken ze de film. In het nagesprek zie je de bewustwording groeien. Door het voeren van gesprekken over de thema’s uit de films, ontstaat herkenning tussen de jongeren onderling. Zo trainen ze onder andere hun empathie.

Kiza Magendane verwoordt het mooi in Met Nederland in therapie: ‘Het kan verfrissend zijn om nieuwkomers aan het woord te laten, omdat zij ingeboren Nederlanders een spiegel kunnen voorhouden. De nieuwkomer weet immers als geen ander hoe het is om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden, tijd en ruimte. Daarom kan hij als een bron van inspiratie dienen in de Nederlandse zoektocht naar houvast in een complexer wordende wereld.’ (p. 14).

Ik daag je uit om in jouw kunstprojecten met jongeren te zoeken naar werkvormen waarmee je niet alleen hun creatieve vermogen, maar ook hun empathisch vermogen actief traint. Dat hoeft niet ingewikkeld te zijn. Laat ze iets voor elkaar maken waardoor ze gemotiveerd raken om ook echt naar elkaar gaan luisteren. Wellicht levert dat hen ook het persoonlijk voornemen op om van betekenis te zijn voor een ander!

Meer lezen over (radicale) empathie? Ik heb deze blog van Jacqui Paterson gebruikt als startpunt voor mijn eigen onderzoek. Een andere goede tip is het boek Radical empathy: Finding a path to bridging racial divides van Terri Givens (2022). En natuurlijk de in deze blog genoemde boeken.

Cover #6

Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)