Grote kans dat u ze voorbij zag komen: filmpjes gemaakt met de app Wombo. De gebruiker maakt een selfie, kiest een bekend poplied uit en de app genereert een performance die is gebaseerd op de stem en mimiek van de artiest. Het resultaat is absurd, griezelig en duidelijk nep, maar geeft ook een blik op een toekomst die we ons nog lastig kunnen voorstellen. Want goede deepfake video’s zijn al bijna niet meer van echt te onderscheiden. Ze zullen onze beleving van de werkelijkheid volledig op zijn kop zetten: wat als je iedereen woorden, welke dan ook, in de mond kan leggen? Wat als je niet meer kan geloven wat je met eigen ogen ziet? Wat doet dat met ons geloof in de journalistiek, de democratie, de waarheid?
Onbewust van deze doemgedachten werden mijn dochters van zes en acht helemaal hyper van Wombo. Ze probeerden alle liedjes uit, keken of het trucje ook werkte bij hun knuffels (dat werkte deels) en onderzochten of de app hun tekeningen herkende als echte gezichten. Er volgde een proces van proberen, verscheuren en opnieuw tekenen: trial-and-error. Ze kwamen tot de ontdekking dat er wenkbrauwen nodig waren, de mond een beetje open moest en pupillen zichtbaar moesten zijn. Ongemerkt waren ze aan het portrettekenen, en maakten ze tekeningen die ik ze niet eerder zag maken. We maakten onze zoektocht steeds abstracter, zou de app het ook doen bij gezichten van gescheurde stukken papier? Bij noesten in hout? Wanneer is iets nog een gezicht?
Dit zoeken naar de grenzen van gezichtsherkenning deed mij denken aan het kunstwerk Pareidolia van Driessens & Verstappen. Het kunstenaarsduo trainde een computersysteem om op zoek gaan naar gezichten in zandkorrels. Pareidolia geeft, in de woorden van de kunstenaars, een ‘reflectie op de huidige mens die zelfs in de allernietigste zandkorrel zijn evenbeeld wil zien.’ Bij dat mensbeeld kan ik mij in onze selfiemaatschappij wel wat voorstellen. Zo liet ook Wombo mijn kinderen aanvankelijk met een totale overgave naar hun eigen gezicht staren. Maar door eigen spelregels te bedenken en de blik op de buitenwereld te richten, stapten zij speels vanuit de schoenen van de gedachteloze consument in die van de onderzoekende kunstenaar.
Driessens en Verstappen, Pareidolia, Sandface portrait (2019)
