De aarde is plat, Mark Rutte is een reptiel en het coronavaccin maakt je magnetisch. We leven in een vruchtbare tijd voor complottheorieën, die zich als een algoritmisch organisme nestelen in onze tijdlijnen.

Voor Ithaka Media Lab – media-educatie voor jonge nieuwkomers – mocht ik een les ontwikkelen over dit thema. Ter voorbereiding sprak ik een aantal jongeren uit internationale schakelklassen. Wat mij opviel was hun kritische blik, hun ervaringen met complottheorieën in hun land van herkomst, maar ook het wantrouwen waarmee zij naar de mainstream media kijken (‘ook de BBC is nep’). Dit deed me denken aan een uitspraak van Joris Luyendijk. In 2006 opende zijn boek Het zijn net mensen lezers de ogen; de media kleuren de werkelijkheid, geloof niet alles wat je ziet. Vijftien jaar later geloven steeds meer mensen het nieuws überhaupt niet meer, en knagen complottheorieën aan de poten van onze democratie. Ook docenten in het regulier onderwijs merken dat hun leerlingen met verschillende waarheden in aanraking komen, en zoeken naar manieren om hierover in gesprek te gaan.

Op zoek naar bronnen voor de les bekeek ik complottheorieën; een deprimerende bezigheid. Ik kwam terecht in de ‘fabeltjesfuik’ en vond niets waarmee de leerlingen creatief aan de slag kunnen. Totdat ik deze meme tegenkwam, die in één oogopslag duidelijk maakt dat de vorm van een regenboog bewijst dat de aarde plat is.

Nadine Roestenburg beschrijft in haar boek Van meme tot mainstream dat memes het beste voorbeeld zijn van populaire cultuur die volledig is ontstaan op internet. Memes worden anoniem gemaakt, verspreiden zich viraal en kunnen tot in het oneindige gerecycled worden. Ze tonen ons de houding en moraal van de huidige tijdsgeest. Ik realiseerde me dat memes en complottheorieën fenomenen zijn die qua oorsprong en verspreiding sterk overeenkomen, maar dat memes de potentie van creativiteit, humor en betrokkenheid hebben.

In de door mij gemaakte les gaan leerlingen met een eigen complotmeme aan de slag. Hemmo Bruinenberg van Ithaka Media Lab stuurde mij de eerste resultaten en vertelde dat de leerlingen dit een belangrijk en interessant onderwerp vinden. Ik ben heel nieuwsgierig hoe kunstdocenten deze opdracht zouden aanpakken. Ik nodig je uit om mij, net als docenten na mijn vorige blog deden, resultaten uit de klas te sturen.

Eerste resultaat van leerlingen uit de internationale schakelklas, Ithaka Media Lab.

Cover #6

Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)