Improvisation for all!
De beleving van leerlingen tijdens collectieve vrije improvisatie in de muziekles
Auteurs: Filip Verneert & Jan Verbeeck | Beeld: Improvisatie in de muziekles
Kan je een klas met leerlingen die weinig tot geen muzieklessen hebben gevolgd samen vrij laten improviseren? We beschrijven hieronder kort ons onderzoek naar de beleving van 1282 leerlingen secundair onderwijs tijdens een les collectieve vrije improvisatie. Het project had positieve resultaten, zowel voor de betrokken leerlingen als leerkrachten. We delen daarom vier lesfiches en vijftien concrete improvisatie-oefeningen.
Onze lessen bestonden uit collectieve improvisatie-oefeningen voor leerlingen met weinig tot geen muzikale ervaring (een instrument bespelen, muziekles volgen of in een muziekgroep spelen). Aan de hand van concrete opdrachten, didactische tools of hun eigen inspiratie konden de leerlingen vrijuit experimenteren. De leerlingen maakten kennis met speeltechniek en klankproductie en leerden vooral naar elkaar luisteren tijdens het samen musiceren. Om de impact van de les op de beleving van de leerlingen te meten, gebruikten we een flowschaal.
Flow is een mentale toestand van gerichte concentratie, van volledig opgaan in een activiteit, met gevoelens van plezier en betrokkenheid. We gebruikten voor dit onderzoek een Nederlandstalige versie van de Flow State Scale for Occupational Tasks (Verneert & Verbeeck, 2022). De schaal geeft de (individuele) mate van flow weer op drie dimensies: sense of control (bv. ‘ik was me bewust van hoe goed ik de oefening uitvoerde’), absorption by concentration (bv. ‘ik ging helemaal op in de oefening’) en potential emotional experience (bv. ‘de oefening was heel plezierig’).
Resultaten
De algemene scores op de drie dimensies van de flowschaal waren gemiddeld hoger of gelijk aan 5 (op een 7-puntslikertschaal). In dit onderzoek beschouwden we een score van 5 of hoger als positief. Dat betekent dat er vanaf deze score sprake was van een hoge mate van taakgerichte concentratie tijdens de muzikale activiteit, van positieve emoties en plezier en van een gevoel in staat te zijn de taak goed uit te voeren. Hoewel we verwacht hadden dat de leerlingen die reeds een instrument bespelen hoger zouden scoren, vonden we geen verschil in flowbeleving tussen leerlingen die een instrument bespelen en leerlingen die dat niet doen. Dit toont aan dat deze werkvorm geschikt is voor alle leerlingen en dat het spelen van een instrument geen invloed heeft op de flowbeleving.
Daarnaast werden de docenten die aan het onderzoek meewerkten gevraagd naar hun ervaringen aan de hand van een online survey.
De bevraging toonde een uitermate positief beeld. Met veertien personen was de groep leerkrachten relatief klein, maar toch zijn de resultaten belangrijk. Het ging om ervaren leerkrachten voor wie improviseren en zeker collectieve vrije improvisatie meestal een nieuwe ervaring was. Alle betrokken leerkrachten willen deze werkvorm in de toekomst gaan gebruiken.
Besluit
Vrije collectieve improvisatie is een werkvorm die geschikt is voor de muzieklessen in het reguliere onderwijs. Het kan een aanvulling zijn op reeds bestaande werkvormen. We kunnen stellen dat werken met collectieve vrije improvisatie een persoonlijke muzikale expressie mogelijk maakt, ongeacht het niveau van muzikale vaardigheden.
Improvisatie is een belangrijke educatieve tool om muzikaal leren te bevorderen zonder de spontaniteit van de leerlingen te belemmeren. We geloven dat het muziekonderwijs gebaat is bij het samengaan van het leren van muzikale vaardigheden, zoals instrumentale techniek, partituurspel en gehoorvorming, met het experimenteren en collaboratief interageren. Collectieve improvisatie kan hierbij een rol spelen op alle niveaus van muzikale ontwikkeling.
We bundelden onze ervaringen, voorbeeldlessen en -oefeningen in een gratis te downloaden rapport.
Filip Verneert is doctoraatsonderzoeker muziekeducatie aan LUCA School of Arts en de Geassocieerde Faculteit Kunsten, KU Leuven en directeur van vzw Muziekmozaïek.
Jan Verbeeck is praktijkassistent muziekeducatie aan LUCA School of Arts en docent muzikale opvoeding in het secundair onderwijs.
Verneert, F., & Verbeeck, J. (2022). Improvisation for all! Hoe beleven leerlingen collectieve vrije Improvisatie in het leerplichtonderwijs? LUCA School of Arts.
