John Johnston, hoofd interdisciplinaire Master Kunsteducatie van ArtEZ, heeft een interessante visie op de Artist Educator as Agent of Change (zie ook Kunstzone 2, 2018). Tijdens een leernetwerkbijeenkomst van de Vereniging CultuurProfielScholen (VCPS) ontwikkelden schoolleiders, docenten en leerlingen van negen cultuurprofielscholen samen lessen en projecten vanuit zijn issue-based art education gedachte.

Volgens Johnston heeft het kunstonderwijs de taak om het collectieve en persoonlijke cultureel bewustzijn van leerlingen over wereldkwesties (issues) te verrijken. Kunst moet de wereld veranderen en de kunstdocent ziet hij als Artist Educator as Agent of Change.

Die veranderingen kunnen groot en klein zijn: inzicht krijgen of juist bieden, een verandering op gang brengen in je school of buurt. Het kan over alles gaan, over oorlog, armoede, klimaat, maar ook over ‘lokalere’ problemen als eenzaamheid, te weinig speelruimte of rommel in de kantine. Johnston is geïnspireerd door de ideeën van Paul Freire over Critical Pedagogy, waarin de docent in dialoog met de leerling of student het onderwijs – en dus ook het kunstonderwijs – vormgeeft.

Issues verbeeld

Welke onderwerpen raken leerlingen? Hoeveel weten zij hier al van? Wat vind jij als docent dat zij hierover nog zouden kunnen leren? Johnston vraagt wie je wilt zijn als artist educator en welke verantwoordelijkheid je voelt. Geert van den Berg – theaterdocent – ervaart de noodzaak om sociaal maatschappelijk betrokken te zijn. ‘Mijn focus ligt – daar waar het kan – op community art. Ik probeer de leerlingen te betrekken bij wat er in de directe omgeving van de school, maar ook regionaal, landelijk of mondiaal speelt.’ De artist educator moet volgens Van den Berg de wereld de klas in brengen en de leerlingen daarover aan het woord te laten. Brian de Boer, docent Engels en CKV, probeert waar mogelijk in zijn lessen de rol van artist educator aan te nemen. Bijvoorbeeld met het schrijven van een song over een persoonlijk verhaal.

 

De docenten die deelnamen aan het VCPS-Leernetwerk zeggen dat ze er niet naar streven om bij alle kunstopdrachten een issue based insteek te kiezen. Maar het motiveert wel, zeggen Paulina Schulp, docent Nederlands en cultuurcoördinator en Martine Horstman, docent beeldend en cultuurcoördinator. Door met hen in persoonlijke en maatschappelijke vraagstukken te duiken nodig je jongeren uit mee te denken, mee te doen en wellicht te motiveren om hun gedrag of ideeën tegen het licht te houden. Bovendien daag je ze uit om dit op een creatieve en betekenisvolle manier te verbeelden. Zo vertelde John Johnston over een leerling van 15 jaar die bij hem in de klas zat. Zij koos ‘seksisme’ als issue en maakte een 3D collage met een Coca Cola fles en een Barbie, die ze gekruisigd op de fles aanbracht. Ze wilde een kritische noot plaatsen bij de seksistische verwijzing die vaak in de vormgeving van de fles wordt gezien.

 

Interessante opties

Een middag werken met John Johnston levert bovendien goede gesprekken op. Hoe mooi zou het zijn om leerlingen weer eens de stilte te laten ervaren en op zoek te gaan naar waar dit in kunst te vinden is. Hoe zouden ze het vinden als we – met gekruiste vingers! – aankondigen dat zij hun mobiel een week moeten inleveren. Zou het de basis kunnen zijn voor een kunstproject? Zouden leerlingen, beginnend bij de geschiedenis van de landschapskunst en doordenkend over de gevolgen van de klimaatverandering, een landschapsschilderij kunnen maken over ons toekomstig landschap? De leerlingen van het Oosterlicht College uit Nieuwegein stropen in ieder geval na deze middag hun mouwen op om als artist educator met hun klasgenoten het opgedrongen beeld van perfectie dat in social media wordt gepresenteerd, uit te werken in een kunstproject.

 

Eigen stem

De kracht van issue-based art education is dat het een connectie maakt tussen jezelf, je ideeën, je ervaringen, je overtuigingen en die van anderen. Door de persoonlijke invalshoek zijn leerlingen meer betrokken, zeker CKV-leerlingen die ‘niks met kunst hebben’ zegt Brian de Boer. Door hun eigen issues te kiezen wordt het meer van henzelf en minder abstract. Ze zien bovendien dat kunst iets bespreekbaar kan maken.

Zoals ook Curriculum.nu in haar visie op het Leergebied Kunst & Cultuur laat zien, kan kunst- en cultuuronderwijs bijdragen aan de vorming van een eigen artistiek, creatief verhaal. Issue-based art education sluit hierbij aan en biedt volop kansen. Leerlingen gaan beseffen dat kunst kwesties aan de orde kan stellen. En vooral: dat zij daar een stem in hebben.

Astrid Rass is werkzaam bij het Steunpunt CultuurProfielScholen en de Master Kunsteducatie van ArtEz.

Met dank aan: Geert van den Berg (IVKO, Amsterdam), Brian de Boer (Penta College CSG Jacob van Liesveldt, Hellevoetsluis), Martine Horstman (Stedelijk Lyceum locatie Kottenpark, Enschede), Paulina Schulp (Werkplaats Kindergemeenschap, Bilthoven) en Edien Lammers (Steunpunt CultuurProfielScholen).

Meer Informatie

Lennie SteenbeekLidstaat: De VLS, opnieuw geïnspireerd Wat is nou kunst? Rijksmuseum geeft antwoord op Youtube-kanaal RijksArt Een staande ovatie voor je examen. Leerlingen over hun examen dans

Cover #6

Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)