Tegenover handelingsverlegenheid staat zogenaamde self-efficacy (Bandura, 1977). Om bij leerkrachten dat gevoel van vertrouwen dat je in staat bent te bereiken wat je wilt bereiken te vergroten, worden verschillende aanpakken gehanteerd, zoals professionalisering op basis van workshops en co-teaching. Ook kant en klare lessen zoals digitale muziekmethodes leveren, behoren daartoe. Die lessen bieden – naast andere voordelen – een alternatief voor muziek-didactische vaardigheden waar leerkrachten mogelijk niet, of in mindere mate over beschikken. Dit gebeurt in sommige gevallen in de vorm van filmpjes, waarin een muziekleerkracht de leerlingen direct aanspreekt en instrueert. Maar levert die vorm van ondersteuning op wat er mee wordt beoogd?

Digitale technologie als co-teacher

Waar digitale technologie delen van de muziekles overneemt, zou dat beschouwd kunnen worden als assistant teaching (Simons & Baeten, 2016), een vorm van co-teaching waarbij in de samenwerking tussen leerkracht en digitale technologie de verantwoordelijkheid voor het lesgeven volledig bij de leerkracht ligt. De manier waarop de muziekleerkracht-in-een-filmpje delen van de muziekles overneemt lijkt daarentegen meer op sequential-teaching. Bij die vorm van samen, om de beurt lesgeven is elke lesgever verantwoordelijk voor delen van de les. De muziekleerkracht-in-een-filmpje neemt de delen over die voor (handelingsverlegen) leerkrachten mogelijk te lastig zijn. Deze vorm van co-teaching vereist wel dat beide lesgevers kunnen aansluiten op elkaars lesdelen.

Lukt dat in de praktijk? De gebruikte digitale technologie is niet in staat zich aan te passen aan wat de leerkracht doet. Daardoor komt het succes van de aansluiting tussen de verschillende lesdelen bij de leerkracht te liggen. Dat lijkt juist voor handelingsverlegen leerkrachten een stap te ver. Bovendien heeft de leerkracht bij beide vormen van co-teaching in de muziekles nog steeds een interactieve rol.

“De ondersteuning van de handelingsverlegen leerkracht vereist andere toepassingen van digitale technologie”

Interactie bij muziekonderwijs

Net als in andere contexten is er in de muziekles interactie tussen media die elkaar opeenvolgend beïnvloeden. De leerkracht geeft bijvoorbeeld een instructie die muzikaal gedrag uitlokt dat de leerlingen vervolgens in meer of mindere mate laten zien. Op basis daarvan geeft de leerkracht feedback aan de leerlingen, waarop de leerlingen mogelijk aangepast muzikaal gedrag laten zien. Dat kan weer leiden tot het opnieuw geven van feedback en het vervolgens laten zien van aangepast muzikaal gedrag en zo verder.

Een dergelijke interactieketen (Laurillard, 2008) in stand te houden is nu veelal niet mogelijk met (de) toegepaste digitale technologie. Wordt aan de ene kant het muziekonderwijs mogelijk geholpen met de kwaliteit van de lesonderdelen die de digitale technologie wel overneemt, tegelijkertijd wordt de centrale rol van de leerkracht bij het overnemen van dat wat de digitale technologie niet biedt, ondermijnd.

Bovendien vraagt het muziekonderwijs om specialistische vaardigheden, zoals de vaardigheden die nodig zijn om een gezamenlijke musiceeractiviteit te leiden. Als je daarbij bovendien elke individuele leerling optimaal wilt ondersteunen, is dat voor menig vakdocent al een flinke uitdaging, zo ook voor de (handelingsverlegen) leerkracht.

En dan staat in de ontwikkeling van digitale muziekmethodes het muziekonderwijs en de ondersteuning van de leerkracht als uitgangspunt nog centraal. Toepassingen van digitale technologie die interactieketens wel in stand kunnen houden zoals games, zijn vaak niet ontwikkeld vanuit dit soort uitgangspunten en vereisen daarom – alsnog – gevorderde muziek-didactische vaardigheden.

Ondersteunend interactief systeem

Hoe zou de handelingsverlegen leerkracht door digitale technologie dan zodanig kunnen worden ondersteund dat hij of zij de centrale rol in de interactie met de leerling wel behoudt? En hoe als ondersteuning door digitale technologie gericht zou zijn op informatie geven aan de leerkracht, op basis waarvan deze het leerproces van de individuele leerling beter kan begeleiden?

Zogenoemde interactieve muzieksystemen (Manzo, 2016) laten zien dat digitale technologie prima in staat is om in een onderwijscontext nauwkeurig te interacteren met de bespelers. Muzikaal gedrag van leerlingen zou met sensoren kunnen worden gemeten en kan worden omgezet naar informatie die voor adequate begeleiding door de leerkracht relevant is. Daarbij kan wellicht een smart watch of augmented reality worden gebruikt.

Hoe zo’n ondersteunend of coachend interactief systeem er in een muziekonderwijscontext zou kunnen uitzien en hoe toepassingen van zo’n systeem muzikale interactie zouden kunnen beïnvloeden, zijn onderwerp van mijn onderzoek. Kern daarbij is de leerkracht (meer) inzicht te geven in het muzikale proces en zijn of haar handelen daarbij. Dit zou de kwaliteit van (muzikale) interactie kunnen bevorderen, wat mogelijk ook bijdraagt aan self-efficacy van de handelingsverlegen leerkracht.

Benno Spieker is muziekwetenschapper, hoofdvakdocent bij de bachelor Docent Muziek van ArtEZ Conservatorium Enschede, projectleider en adviseur muziekonderwijs bij stichting Méér Muziek in de klas, bestuurslid van VLS en Netwerk Muziekdocenten Pabo (NMP). Hij doet momenteel een promotieonderzoek bij de universiteiten van Twente en Gent (b.p.a.spieker@utwente.nl)

Meer weten?

https://www.utwente.nl/en/eemcs/hmi/hmi-people-pages/hmi-profile-pages/bennospiekerprofile/

Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change: https://doi.org/10.1037/0033-295X.84.2.191

Laurillard, D. (2008). The teacher as action researcher: using technology to capture pedagogic form: https://doi.org/10.1080/03075070801915908

Simons,M.  & Baeten,M. (2016): Student Teachers’ Team Teaching during Field Experiences: An Evaluation by their Mentors: https://doi.org/10.1080/13611267.2016.1271560

Manzo, V.J. (2016).  MAX/MSP/JITTER for music. A Practical Guide to Developing Interactive Music Systems for Education and More. Oxford University Press Inc.