Kiemen met kunst maakt indruk
Auteur: Henk Langenhuijsen | Beeld: film stills Kiemen met kunst Erik Franssen 2022
De documentaire Kiemen met kunst is prachtig gemaakt. Dat heeft ongetwijfeld een rol gespeeld onlangs op het Helsinki Education Film Festival International, waar de film werd verkozen tot de beste cultuureducatiefilm 2022. Toch is het vooral de inhoud die indruk maakt.
In opdracht van Rijnbrink Cultuureducatie dat in Overijssel een schakel vormt tussen onderwijs, gemeenten en cultuuraanbieders, volgde filmmaker Erik Franssen twee jaar lang jongeren die meedoen aan het project Proeftuin Overijssel. De film toont hoe leerlingen uit diverse klassen, van speciaal onderwijs tot en met vwo, een bijzondere leerervaring, gevoed door kunst, meekrijgen.
Waanzinnige vragen
De aanpak staat haaks op de traditionele onderwijsmethoden en gaat uit van nieuwsgierigheid. Kiemen met kunst laat zien wat er met jongeren gebeurt als ze echt zelf mogen bepalen waar hun onderwijs om draait.
Ze onderzoeken uiteenlopende vragen die ze met elkaar bedenken, zoals: waarom hebben andere mensen zoveel moeite met ons autisme, kun je een choreografie maken onder water, kun je via muziek leren communiceren met dieren, kun je met een explosie kunst maken?
Alleen al de vragen zijn waanzinnig en het tekent de initiatiefnemers en de scholen dat ze dit aandurven en vervolgens ook nog eens samen op zoek gaan naar een antwoord. Die zoektocht, inclusief ontmoetingen met kunstenaars, is goud waard. Het laat ook zien waar het vaak in het (kunst)onderwijs fout gaat: denken te weten wat goed en belangrijk voor jongeren is, hen niet serieus nemen en toetsen in plaats van onvoorspelbaarheid willen.
Merel ten Elzen, adviseur cultuureducatie bij Rijnbrink: ‘De documentaire laat zien dat Proeftuinen een bijdrage levert aan onderwijsvernieuwing in het algemeen en die van cultuureducatie in het bijzonder. We zijn met dit project gestart in het kader van Cultuureducatie met Kwaliteit (CMK) en we hopen dat we hiermee door kunnen gaan.’
Sleutelervaringen en strubbelingen
Rijnbrink had vooral ervaring met het basisonderwijs en heeft daarom eerst onderzoek gedaan naar wat het vo wil en niet wil. Ten Elzen: ‘Een van de bevindingen was dat het vo heel tevreden was over het eigen cultuuronderwijs en dat scholen niet wilden veranderen. We merkten ook dat muziek en beeldend belangrijker waren dan theater, dans of nieuwe media, én dat scholen niet of nauwelijks gebruikmaken van subsidiemogelijkheden, omdat het veel gedoe is en tijd kost. Bovendien ontdekten we dat ze hun eigen culturele omgeving nauwelijks kennen en gebruiken. Omdat wij de subsidies regelen en onze eigen hoveniers meebrengen, medewerkers die de lessen begeleiden en een goed netwerk hebben, kunnen we met veel scholen samenwerken.’
Het idee voor Proeftuinen komt voort uit een soortgelijk project in Rotterdam, waar scholen samenwerkten met kunstinstellingen.
‘Ik wilde iets verder gaan,’ vertelt Ten Elzen. ‘Bij ons werd de onderzoeksvraag niet gekoppeld aan de mogelijkheden van de kunstinstelling, maar konden de leerlingen echt alle kanten uit. Ik heb mij daarbij ook laten leiden door Jan Bransen, hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, die ook in de documentaire aan het woord komt. Hij vindt dat het onderwijs niet vormt, maar vervormt en dat het vo ervoor moet zorgen dat jongeren een positie verwerven waarin ze ertoe doen, op school en op straat.’
Ten Elzen: ‘In de documentaire is niets geënsceneerd. We zien de sleutelervaringen van leerlingen die ontdekken wat kunst en cultuur hen kan brengen. We zien ook hun strubbelingen, omdat de vrijheid die het onderzoek hen biedt leerlingen soms onzeker maakt. Dat geldt overigens ook voor de docenten van de scholen die echt samen met de leerlingen op ontdekkingsreis gingen en ook niet wisten hoe het zou aflopen.’
