Kunst in de voorschoolse educatie
Auteurs: Annemiek Veen en Folkert Haanstra | Beeld: Kever Fardoe van Es (4 jaar, kleindochter Folkert Haanstra)
In de voorschoolse educatie maken kunstenaars voorstellingen voor en met peuters. Wat zijn effecten op peuters en pedagogisch medewerkers en in hoeverre dragen ze bij aan kwaliteitsverbetering van de voorschoolse educatie? Onderzoek in het kader van het programma ‘innovatiecentra voor- en vroegschoolse educatie’ moest hierin meer duidelijkheid brengen.
Kinderen vanaf 2,5 jaar met een risico op een onderwijsachterstand kunnen voorschoolse educatie volgen. Peuters zijn dan spelenderwijs bezig met taal, voorbereidend rekenen, motoriek en sociaal-emotionele vaardigheden. Pedagogisch medewerkers volgen met de peuters een programma dat de ontwikkeling op deze gebieden aanmoedigt. Onderzoek toont aan dat voorschoolse educatie kan bijdragen aan vermindering van onderwijsachterstanden van kinderen uit laagopgeleide gezinnen en van kinderen met een migratieachtergrond. Maar ook is vastgesteld dat de educatieve kwaliteit in kinderopvangvoorzieningen voor verbetering vatbaar is (zie o.a. Slot et al., 2019). Dit was aanleiding voor het ministerie van OCW en het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) om in vijf gemeenten proefprojecten te starten, waarin kinderopvang samen met de gemeente en onderzoekers een innovatieve maatregel uitvoeren en onderzoeken. De onderzoekers gingen na of de projecten leiden tot kwaliteitsverbetering en zo ja, welke factoren dat bepalen. De activiteiten in de projecten zijn verschillend, zoals de inzet van digitale prentenboeken en betere samenwerking tussen peuteropvang en basisschool.
Kunstenaars in peutergroepen
In Den Haag is het kunstproject Jong Beginnen onderzocht. Dit is een samenwerking tussen 2turvenhoog, de Haagse kinderopvangorganisatie Stichting JongLeren en het Laaktheater, een buurttheater in het stadsdeel Laak. 2turvenhoog begon als kunstenfestival voor het jonge kind in Almere en is uitgegroeid tot een platform voor kunst in relatie tot kinderen van 0 tot 6 jaar. Het creëert ontmoetingen, voorstellingen en installaties in kinderdagverblijven, scholen, buurtcentra en culturele instellingen.
In het Haagse project Jong Beginnen, dat sinds 2015 draait, verzorgen kunstenaars uit verschillende disciplines (muziek, dans, beeldend en mime, of combinaties hiervan) improvisatievoorstellingen in peutergroepen en in het Laaktheater. Per projectjaar krijgt een peutergroep zeven kunstontmoetingen: vijf keer op de peutergroep en twee keer in het theater. Een voorbeeld van een kunstontmoeting in de groep is wat een beeldend kunstenaar een tekenperformance noemt. Ze gaat eerst zelf tekenen, waarmee ze de kinderen nieuwe mogelijkheden laat zien. Daarna gaan ook de kinderen tekenen, niet ieder apart op een eigen A4-vel, maar gezamenlijk op grote rollen papier. Het samen tekenen wordt zo ook een fysieke ervaring. Het is een ontmoeting via beeldtaal, maar ook met muziek: een trompettist ‘speelt’ de gemaakte tekeningen.
Wat beoogt Jong Beginnen?
Kunstenaars hebben geen vaststaand aanbod, maar spelen in op reacties van kinderen. Een deelnemende kunstenaar zegt: `Ik heb geen formule: kinderen doen niet altijd wat je verwacht, je moet open staan voor het moment, erop inspelen, niet strak en rigide iets uitvoeren. Ik ben meer van het ervaren dan van het resultaat.’
De verwachting van de initiatiefnemers is dat de pedagogisch medewerkers deze open en procesgerichte aanpak van de kunstenaars gaan toepassen in hun groepen. Dat de medewerkers meegaan in ideeën van kinderen en deze uitbreiden, hen bij een probleem verschillende oplossingen laten ontdekken, open vragen stellen en kinderen uitdagen tot nadenken. Een kunstenaar zegt hierover: ‘Voor pedagogisch medewerkers is het een manier om kinderen te observeren in een heel andere situatie: ze zien soms ander gedrag, andere interacties dan ze van een kind gewend zijn.’
De kunstontmoetingen roepen positieve emoties op bij kinderen, zoals plezier, verwondering, trots en zelfvertrouwen. De verwachting is dat kinderen hierdoor hun aandacht langer kunnen vasthouden, betrokken en geconcentreerd zijn. Op langere termijn zou dat (ook door de veranderde aanpak van pedagogisch medewerkers) tot gedragsverandering kunnen leiden, zoals meer durf, uitingsmogelijkheden en creativiteit.
Lees het hele artikel in KZ02/23
