‘Kunst kan burgerschapsonderwijs versterken’
Auteur: Henk Langenhuijsen | Fotografie: © bureau Common Ground
‘Kunst kan burgerschapsonderwijs versterken’
Auteur: Henk Langenhuijsen | Fotografie: © bureau Common Ground
Bram Eidhof (1987) wil graag in de praktijk verschil maken. Dat kenmerkt zijn visie op burgerschapsonderwijs, maar ook zijn eigen weg. Hij schreef een proefschrift over burgerschap en werkte als universitair docent, maar gelooft dat onderzoek geen waarde heeft als de praktijk er niets van merkt.
Enkele jaren geleden startte hij daarom bureau Common Ground dat zich richt op burgerschapsonderwijs en samen met scholen bouwt aan een praktische invulling. In 2020 publiceerde hij ‘Handboek Burgerschapsonderwijs voor het voortgezet onderwijs’.
Scholen worstelen vaak nog met het vak burgerschap omdat het veel, vaag en vrijblijvend is. En niet te vergeten: lastig, want hoe houd je de sfeer goed met soms heftige tegengestelde meningen, achtergronden en emoties in één klas? En tot slot: hoe meet je vorderingen, kun je eigenlijk wel een attitude meten en kwalificeren? Eidhof adviseerde de politiek om te komen tot een meer afgewogen en afgebakende omschrijving, wat er mede toe leidde dat in 2021 het wetsvoorstel Verduidelijking Burgerschapsopdracht werd aangenomen.
‘Samen met enkele collega’s hebben we met zo’n 400 scholen samengewerkt en volgens mij gaat het de goede kant op,’ vertelt Eidhof. ‘Scholen maken er meer werk van, zoeken naar een passende visie, bundelen de kwaliteiten van het team en brengen samenhang aan. Ik merk soms wel dat leerlingen niet willen, omdat ze denken dat ze een situatie toch niet kunnen veranderen. Die machteloosheid herken ik en dit was zelfs een van de redenen om mij in dit onderwerp te verdiepen. Om grip op je omgeving en de samenleving te krijgen en met anderen te kunnen samenleven, is het belangrijk dat je voelt dat je iets kunt veranderen of in gang kunt zetten. Anders word je onverschillig en apathisch. In gesprekken met leerlingen heb ik geleerd dat drie vragen van belang zijn: wat is waar, wat is eerlijk en hoe kan ik een verschil maken? Dat hoeft niet altijd revolutionair te zijn, maar kan ook een kleine stap zijn. Zo heb ik op een school meegemaakt dat meisjes die vonden dat ze anders werden behandeld dan jongens, een avond met ouders, docenten en experts organiseerden om daarover met elkaar te praten.’
Inzicht is niet altijd meetbaar
Naast kennis van de democratie is het volgens Eidhof belangrijk dat leerlingen inzicht in de eigen idealen hebben. ‘Cultuureducatie kan daarbij helpen, al zijn er wel risico’s. Het is mooi om respect voor diversiteit te bevorderen, maar diversiteit is heel breed. Ook de aanscherping van de wet heeft niet tot hele scherpe leerdoelen geleid. Scholen toetsen al het nodige en natuurlijk kun je bepaalde vaardigheden en een ontwikkeling meten, maar niet alles is meetbaar. Dat moet je accepteren – de combinatie van hard meetbaar en merkbaar is toch het meest krachtig. Daarom adviseren we vaak om beide te doen en een proefwerk of vragenlijst te combineren met een gesprek of het laten schrijven van een persoonlijke tijdscapsule vol burgerschapsvragen.’
Doordachte omgang
Theater als middel kan absoluut een kans zijn, bijvoorbeeld een voorstelling op school over homoseksualiteit (zie ook Kunstzone 01/2024 – Achter de Schermen), omdat leerlingen dan een empathische sprong maken en hun horizon verbreden, maar het kan ook een averechts effect hebben, zo weet Eidhof. ‘Met alle goede bedoelingen kan de reactie van leerlingen bepaalde vooroordelen en homofoob gedrag juist versterken. Als je dat als docent niet goed voorbereidt en begeleidt, bereik je het tegenovergestelde. Dat geldt voor alle onderwerpen waar spanning op staat en daar moet je dus doordacht mee omgaan. Van de andere kant kan een voorstelling voor herkenning zorgen, zodat iemand zich gezien voelt. Als blijkt dat je ogenschijnlijk individuele probleem ook voor anderen geldt en iets van de samenleving is, voel jij je meer burger. Via kunst kun je leerlingen op een andere manier laten kijken en reflecteren. Ik merk dat sommige scholen kunstvakken en burgerschap al heel vanzelfsprekend laten samengaan. Laatst was ik op een gymnasium en een docent wilde dat zijn leerlingen ook iets over armoede meekregen en die heeft hen meegenomen naar de voorstelling Weg met Eddy Bellegueule, waarin Édouard Louis over zijn jeugd vertelt. Kunst versterkt de verbeelding. Als je wilt dat leerlingen zich afvragen hoe ze iets in de toekomst kunnen veranderen, welke alternatieven er zijn, heb je dat beslist nodig.’