Kunstzone

Muziek en muzikaal spel

voor de allerkleinsten in de kinderdagopvang

Auteur: Ellen van Hoek | Foto: Tastwo (fragment) CC BY NC ND 2.0 Flickr

Jonge kinderen zijn op allerlei manieren met muziek bezig: ze zingen bekende liedjes of hun eigen bedenksels tijdens het spelen, of neuriën of trommelen daarbij. Vaak improviseren ze vanuit een bepaald liedje of melodie en maken nieuwe woorden. Dat nemen ze allemaal op in het grote spel waar ook dansen, bewegen en theater deel van zijn. Spelenderwijs verkennen ze zo hun (muzikale) omgeving.

Eind januari verdedigde Christiane Nieuwmeijer (Lector Muziek in Onderwijs Hogeschool Leiden) haar proefschrift Powerful Play, Muzikaal spel geeft leerkrachten zelfvertrouwen. Een bijzondere gebeurtenis, zeker als je je realiseert dat de Nederlandse onderzoekers die de laatste 20 jaar promoveerden op onderzoek naar muziekeducatie op twee handen te tellen zijn.
Nieuwmeijer breekt een lans voor de rol van muzikaal spel in het muzikale leerproces van jonge kinderen, ze pleit ervoor dat dit spel gefaciliteerd wordt. Als kinderen een speciaal ingerichte muzikale omgeving wordt geboden waarin zij mogen experimenteren, verkennen ze allerlei muzikale klanken, vormen en rollen. Een groepsleerkracht kan dit spel succesvol leren te faciliteren, zo wijst haar onderzoek uit.

Maar spontaan of geprepareerd, het begint met een rijke muzikale omgeving die kinderen inspireert en met begeleiders die weten hoe ze kinderen kunnen stimuleren. Hoe geven kinderdagverblijven, waar veel van de allerjongste kinderen meerdere dagen per week verblijven, ruimte aan een muzikale invulling? Zoeken ze daarbij samenwerking met experts? Een zoektocht op internet leverde wat voorbeelden op.

Deel pedagogische visie
Joost Korver, directeur-bestuurder Stichting Kinderopvang Den Helder (SKDH) benadrukt in een interview het belang van muziek voor de ontwikkeling van kinderen. ‘Muziek kan de concentratie en prestaties bevorderen. (…) In veel kinderdagverblijven bieden liedjes ondersteuning aan het dagritme’, zegt hij. ‘Kinderen vinden dat ook fijn. Baby’s worden rustig van neuriën of zingen en veel peuters vinden het heerlijk om te zingen, te dansen of naar muziek te luisteren.’
Korver vindt dat muziek onderdeel moet zijn van de pedagogische visie omdat muziek verbindt, mensen samenbrengt en voor harmonie zorgt. SKDH gaat daarom in een aantal vestigingen muziek aanbieden. Samenwerking is dan erg belangrijk vindt Korver, met bijvoorbeeld organisaties op het gebied van sport, cultuur en natuur.

Onderscheid in aanpak
Kinderwoud, een grote kinderopvangorganisatie in Friesland, noemt spelend leren, bewegen en muziek speerpunten van hun aanpak. Maar hoe het in de praktijk vorm krijgt, of gaat krijgen, is (nog) niet terug lezen.
Een aantal kinderdagverblijven onderscheidt zich juist vanwege hun aanpak. Zo profileert Partou-peuteropvang (met overal in het land vestigingen) zich specifiek met muziek. (…) ‘Muziek ondersteunt de concentratie en stimuleert taalontwikkeling en luistervaardigheid.’
Er zijn volop muzikale mogelijkheden; zingen, luisteren, muziekinstrumenten en af en toe gratis klassieke concerten voor baby’s, dreumesen en peuters. Partou-vestigingen zetten daarbij een speciale coach in, die ‘spelenderwijs aan het gevoel voor muziek, expressie en bewegen werkt’.
Kleintje Monopole in Tilburg geeft veel aandacht aan fantasie en expressie en zet in op kunst en cultuur: ‘We zijn veel aan het zingen, dansen, muziek maken, knutselen, bouwen, toneel spelen en ga zo maar door.’ In de peuteropvanglocatie is een theaterhoek, een muziekhoek, een danshoek en een knutsel- en bouwhoek ingericht. Samenwerking is er met buitenschoolse opvang CulTuur Monopole en kunstprofessionals bieden ondersteuning.

Verder onderzoek
Nieuwmeijer stelt zich in haar proefschrift de volgende vragen:
‘Wat zijn de inhoud en doelstellingen van het Nederlandse muziekonderwijs voor jonge leraren?’ ‘In hoeverre faciliteren en begeleiden voorschoolse leerkrachten het spelen van muziek?’ ‘Welke waarde hechten Nederlandse voorschoolse leerkrachten aan muzikaal spel?’
Na weging van de bescheiden resultaten van mijn zoektocht vraag ik me af hoe dit eigenlijk geldt voor het stimuleren en begeleiden van muzikaalspel door de dagelijkse begeleiders van de allerkleinsten.
En als rechtgeaard onderzoeker zou ik adviseren dat verder onderzoek op dit gebied beslist wenselijk is.