Muziekpedagogisch improviseren
Het samenspel van routines en improvisatie in de les muziek
Auteur: Mathias Moors & Thomas De Baets | Beeld: GDJ via Pixabay
We are all improvisers. Dat geldt zeker voor muziekdocenten. Tussen de routines en rituelen van de muziekles door improviseren ze er didactisch op los. Hoe kunnen docenten een weg vinden in het uitdagende samenspel van structuren en on-the-spot impulsen? En hoe kunnen we docenten in opleiding daarop voorbereiden? We bespreken een model voor de professionele ontwikkeling.
Muziek wordt door en voor mensen gemaakt. Als je muziek leert spelen, word je deel van een zeer sociale activiteit. Je luistert naar andermans muziek en speelt met hen samen, en die anderen zullen je horen, zien, steunen of raad geven.
Wanneer muziekdocenten begrijpen dat leren een sociale en interactieve activiteit is, ontwikkelen ze leeractiviteiten die leerlingen begeleiden op weg naar een persoonlijk begrip en expressie van muziek, en naar authentieke en esthetische beslissingen.
Disciplined improvisation
Hoe zo’n activiteit verloopt, is vooraf moeilijk volledig te voorzien in bijvoorbeeld een lesplan. We vroegen docenten in opleiding om zich onverwachte problemen te herinneren uit hun praktijk, of er te bedenken die zouden kunnen voorkomen. Een aantal voorbeelden:
‘De leerling vindt de juiste noten niet tijdens het stemmen van de pauken.’
‘De uitleg over een nieuw ritme of noot lijkt onduidelijk te zijn voor de leerling.’
‘Een activiteit neemt meer tijd in beslag dan gepland.’
‘De klas reageert niet zoals verwacht op een oefening.’
‘Er is een (te) groot niveauverschil tussen de leerlingen.’
Het onverwachte, ongeplande, spontane of impulsieve is eigen aan menselijke interactie. Docenten moeten dus een evenwicht vinden tussen enerzijds structuren en routines, en anderzijds flexibiliteit en improvisatie. Ervaren docenten geven aan dat pedagogische improvisatie een essentieel onderdeel is van hun lespraktijk (Sawyer, 2011). Verder blijkt dat de meest ervaren docenten ook het vaakst improviseren. Wie de grootste kennis van lesplannen en -structuren heeft en de meeste routines heeft opgebouwd, beseft dus ook de noodzaak en deugd van het ongeplande.
Ze vullen een les zo in dat er ruimte is voor pedagogisch improviseren. Sawyer (2011) noemt dit disciplined improvisation. Ervaren docenten improviseren, omdat ze dit als de meest aangewezen weg zien om de leerdoelen te realiseren. Door in te spelen op on-the-spot opportuniteiten, grijpen ze leerkansen voluit aan.
Lees het hele artikel in KZ05/2023
