Ik bevind me in een vreemde omgeving, kaal en stil. Een man en een jongetje staan met de rug naar me toe, hand in hand. Opkijkend zie ik twee hoge torens. Een stem, ergens vandaan, spreekt me in het Spaans aan.
Nieuwe manieren van kunst beleven

Digitale technieken, zoals Virtual Reality (VR), zorgen ervoor dat we op een nieuwe manier kunst kunnen beleven. We kunnen ervaren hoe het is om midden in een orkest te zitten, we kunnen een schilderij binnen stappen, zoals ik nu doe……
Ik loop verder in die vreemde omgeving, naar de torens, en hoor een telefoon rinkelen. Dan zie ik een jonge vrouw, ze neuriet zachtjes. Achter haar doemen gestalten op. Het zijn olifanten, ik hoor ze trompetteren. Ik kijk omhoog, de sterren flonkeren. Wat een prachtige, surrealistische omgeving. Ik zucht; mijn tijd is om, de experience is afgelopen en ik maak plaats voor de volgende bezoeker. Het is moeilijk om me los te rukken uit die andere wereld, die intense beleving van Dali’s Archeological Reminiscence of Millet’s “Angelus” uit 1933.
Virtual Reality
Virtual Reality is een computertechniek waarbij het lijkt alsof je in een andere werkelijkheid bent waardoor je bijvoorbeeld in een kunstwerk ‘aanwezig’ kunt zijn. Met een speciale VR-bril wordt de zichtbare werkelijkheid vervangen door computer gegenereerd beeld. De virtuele realiteit reageert op interactieve wijze op de gebruiker: door een koptelefoon of ingebouwde speakers hoor je geluid en zo wordt het gevoel dat je in die (andere) wereld bent versterkt.
VR lijkt een hele nieuwe techniek, maar in de jaren zestig van de vorige eeuw werden de eerste systemen al ontwikkeld. Het waren vaak enorme apparaten, waarmee de kijker driedimensionale beelden kon bekijken. Bij een van de eerste virtual reality-systemen werd gebruik gemaakt van een projector op het hoofd van de toeschouwer, het zogenoemde Head Mounted Display Virtual Reality System. Het werd in de V.S. ontwikkeld aan Harvard, door Ivan Sutherland en enige van zijn studenten. Omdat er wat vertragingen zaten in het bepalen van de kijkrichting en het te vormen beeld dat erbij hoorde, was het geen ideaal systeem en het veroorzaakte onder andere misselijkheid. De huidige smartphones met hun veel beter ontwikkelde technieken zorgen ervoor dat er een veel snellere beeldverwerking is, waardoor er geen vertraging meer is in kijkrichting en bijbehorend beeld.
“VR geeft je het gevoel ondergedompeld te zijn in een andere wereld, alsof je daadwerkelijk op die plek of in dat kunstwerk bent”
Nieuwe doelgroepen bereiken
Een rondgang langs musea en orkesten maakt duidelijk dat VR om verschillende redenen wordt ingezet. In de eerste plaats om nieuwe groepen te bereiken, maar ook om de ontmoeting met kunst te stimuleren en bepaalde kunstwerken te ontdekken, om meer context te geven aan kunst en om een diepere beleving teweeg te brengen bij de toe- of beschouwer.
Los Angeles Philharmonic heeft een virtueel project, Beethoven. Het is tot een VR experience gemaakt en met een bus worden festivals, musea of bepaalde evenementen bezocht. Op deze manier komen mensen in aanraking met klassieke muziek die daar anders misschien nooit mee in aanraking zouden komen. Het is tegelijk dus een vorm van publieksontwikkeling. Het moet nog blijken of het gaat werken, omdat een concertbezoek natuurlijk iets anders is dan een VR experience.
Bij het Rotterdams Philarmonisch Orkest gaan ze nog een stapje verder: met de virtuele Orkest Ontdekker kunnen kinderen op twee 3D-manieren op ontdekkingstocht gaan. Je kunt in een gamewereld komen waarin je verschillende instrumenten die in de lucht hangen, kunt oppakken en bespelen. Kinderen kunnen dan bovendien muziekstukken dirigeren met behulp van controllers. De andere manier is om tijdens het muziekstuk naar verschillende posities in het orkest te gaan en zo precies te horen en te zien hoe er op bepaalde instrumenten in het orkest gespeeld wordt.
De Dalí Experience is een ontmoeting met kunst, terwijl die kunst tevens van binnenuit beleefd en ontdekt wordt. Hoewel de ‘ontdekking’ geregisseerd wordt door de filmmakers, voelt het alsof je zelf rondkijkt in het schilderij. Het script is uitgebreid; voor iedere keuze die je als kijker maakt moet een script gemaakt worden. Een veelomvattend, tijdrovend werk.
VR of AR (Augmented Reality: een beeld van de werkelijkheid waaraan gesimuleerde of geanimeerde elementen worden toegevoegd) wordt ook ingezet om bijvoorbeeld de context van een werk te verhelderen. Het Mauritshuis wekte met een app De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp tot leven; je kunt meekijken over de schouder van Rembrandt die, net als andere toeschouwers meekijkt naar de anatomische les. Zo begrijp je beter waarom hij bepaalde keuzes maakte bij het schilderen van die les.
Diepe ervaring
Bij alle ervaringen met VR is de diepere beleving een belangrijk element. Het gevoel ondergedompeld te zijn in een andere wereld, alsof je daadwerkelijk op die plek of in dat verhaal bent. Iedereen kan inmiddels een VR-bril aan zijn of haar smartphone koppelen en zo in een virtuele kunstwereld stappen, er rondlopen, rondkijken en voor een deel het verhaal erover sturen. Daardoor kan VR, mits goed uitgevoerd, krachtig werken in kunstonderwijs.