Kunstzone

Startbekwaam voor kunst (algemeen)?

Resultaten uit een onderzoek naar de startbekwaamheid van de (bijna) afgestudeerde student Docent Muziek

Auteur: Sanne Bakker | Beeld: Ingnaina The Music Teacher. CC BY-SA 3.0. WCommons

Afstuderende studenten van de opleidingen Docent Muziek voelen zich niet startbekwaam om het vak kunst (algemeen) te geven. Om ze zich dat wel te laten voelen, moet er beslist iets veranderen in de curricula van deze opleidingen.

Tijdens mijn bovenbouwstage in de opleiding Docent Muziek gaf ik het vak kunst (algemeen) (kua). Al snel kwam aan het licht dat ik niet goed wist hoe ik dit moest aanpakken. Toch mag ik, wanneer ik mijn papiertje in handen heb, voor dit vak als docent voor de klas staan.

Toen ik een kort onderzoekje onder mijn medestudenten deed, kwam ik erachter dat ik niet de enige was die hier tegenaan liep en ik vroeg me af of dit probleem zich ook op landelijk niveau afspeelt. In het voorjaar van 2020 begon ik aan mijn afstudeeronderzoek, waarin ik antwoord zocht op de vraag of de (bijna) afgestudeerde student Docent Muziek zich startbekwaam voelt om kua te geven en welke factoren daar dan een rol in spelen.

Zoveel opleidingen, zoveel invullingen
In 2012 stelde de HBO-raad (nu Vereniging Hogescholen) de opleidingsprofielen vast voor de kunstvakdocentopleidingen. In de praktijk bleken deze te uitgebreid en in 2018 werden er daarom nieuwe ontwikkeld, waaronder die voor Docent Muziek (KVDO, 2018). In deze Opleidingsprofielen Kunstvakdocentenopleidingen 2018 worden, naast algemene competenties voor de startbekwame kunstvakdocent, ook zes competenties genoemd voor de kunsttheoretische, -historische en -beschouwelijke vakken, zoals kua. Het gaat dan om algemene vaardigheden zoals het kunnen hanteren van verschillende analysemethodes bij het beschouwen van kunst, of het kunnen koppelen van de kunsten aan hedendaagse thema’s.

De kunstvakopleidingen zijn vrij om de competenties in te vullen zoals ze zelf willen, de profielen schrijven niet expliciet voor dat een opleiding aandacht moet besteden aan kua. Dat heeft tot gevolg dat de opleidingen Docent Muziek in Nederland op heel verschillende manieren aandacht besteden aan het vak. Sommige besteden bijvoorbeeld zelfs geen aandacht aan kua en de competenties die voor dat vak nodig zijn, zo blijkt uit de curricula en uit gesprekken die ik voerde met docenten en coördinatoren van de verschillende opleidingen.
Bij de meeste opleidingen staat in de eerste jaren kunst- en cultuurgeschiedenis op het programma en in de laatste jaren de methodische en didactische kant van kua. Sommige opleidingen Docent Muziek bieden daar een keuzetraject of keuzeminor voor aan. Maar deze vakken en of vakonderdelen worden niet op elke opleiding aangeboden.

Ontbrekende vaardigheden
Voordat ik dieper op deze resultaten inga, belicht ik nog een ander deel van mijn onderzoek. Ik ging voor dat deel in gesprek met elf ervaren kua-docenten, allemaal afgestudeerde docenten muziek. Ze gaven het vak gemiddeld genomen al tussen de vijf en tien jaar. De elf vertelden over hun eerste jaren voor de klas als docent kua; waar zij tegenaan liepen, maar ook hoe zij zich vervolgens bekwaamden in het vak. Ze merkten vooral  tijdens hun eerste jaren dat ze een tekort aan kennis hadden op het gebied van kunst- en cultuurgeschiedenis. Daarnaast misten ze veel kunstbeschouwings- en kunstanalysevaardigheden voor de andere kunstdisciplines.

Ook aan de didactische vaardigheden die kua van de docent vraagt, ontbrak het hen. ‘Hoe kijk ik met leerlingen naar kunst?’, ‘Hoe geef ik feedback op de kunstanalyse van de leerling?’, ‘Hoe bied ik het vak überhaupt goed aan?’ Verder bleek het ontwerpen van toetsen een terugkerend probleem. Om zich op deze terreinen verder te bekwamen gingen de meesten in gesprek met ervaren kua-docenten. Bijvoorbeeld met de beeldende sectie op dezelfde school, of kunstvaksecties van andere scholen of locaties. Die konden hen houvast bieden, zij gaven uitleg over toetsen, opdrachten en werkvormen en hoe leerlingen te begeleiden bij het beschouwen van kunst. Gaandeweg liepen ze zo hun kennistekort in. Het bleek eenvoudigweg een kwestie van tijd; hoe langer ze het vak gaven, hoe meer bagage ze vergaarden.

Lees het hele artikel in Kunstzone #3.