Op de tafel voor me liggen een VR-bril, een laptop, een microfoon en een mobieltje. Rechts staat de 3Dprinter. Deze zomer blijf ik thuis. Virtueel ontdekkingsreiziger word ik, digitale kijker en bewonderaar. Authentieke kunstervaringen wil ik hebben, maar dan wel zonder me te verplaatsen. 

 

De afgelopen jaren heb ik veel gezien: de Grote Boeddha van Leshan in China, de Hermitage in Rusland, de Nazca Lines in Peru… Bijzondere ervaringen die ik niet had willen missen. Hoewel steeds meer mensen plaatsen op de wereld zelf gaan ontdekken is dat niet voor iedereen mogelijk en ook niet iedereen heeft zin om ver te reizen. Moet kunst nog per se op de plek zelf te beleven zijn, of biedt het digitale tijdperk daar thuis, achter je bureau, of op je bank voldoende mogelijkheden voor? Ik ga het onderzoeken. 

 

Virtuele ontdekkingsreiziger 

Mijn virtuele tocht start, het kan bijna niet anders, met Google. Vrijwel alle grote musea ter wereld bieden een virtual tour aan. Met de zoekwoorden ‘virtual & museum‘ kom ik al snel bij Google Arts & Culture terecht, een platform met meer dan 1200 onderling samenwerkende musea, galerieën en andere culturele instituten (uit zeventig landen) die hun exposities online beschikbaar stellen.  

Op de homepage staan naast de zoekfunctie verschillende suggesties zoals Explore The Tate Britain, of de fotoserie The Kazakh Eagle Hunters. Het platform doet me denken aan de Microsoft Encarte Enceclopedia uit mijn jeugd: twee cd-roms met een enorme kennisbasis. Urenlang kon ik zoeken naar fragmenten van vogels, bizarre muziekinstrumenten of maskers uit verre landen. Nu klik ik mijn weg door het Tokyo National museum, leer ik meer over traditionele kledij van over de hele wereld en zie ik hoe modeontwerpster Maiko Tadeka werkt.  

Gaandeweg merk ik dat ik de virtuele wandelingen door de musea gekunsteld vind. Ik mis het echoënde geluid van een zaal en het ‘contact‘ met de kunstwerken. Ik wil met mijn neus dichtbij. De specifieke schildertoets zien, de vibratie van kleuren ervaren. Ik mis de ‘aura‘ van het werk en zijn omgeving. Zoals Walter Benjamin schreef in zijn essay Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid (1935): ‘Zelfs aan de meest volmaakte reproductie ontbreekt één ding: het hier en nu van het kunstwerk – zijn unieke bestaan op de plaats waar het zich bevindt.‘ 

 

Misselijk 

De aan een thema gebonden pagina‘s in Google Arts & Culture spreken me meer aan. Beknopte teksten en sprekende foto‘s leren je in korte tijd allerlei over een bepaalde kunstenaar, tempel of techniek. Alle bijhorende kunstwerken zijn vervolgens te rangschikken op populariteit, tijd en zelfs kleur. Als ik bij moderne kunst bijvoorbeeld ‘groen‘ aanzet krijg ik 1206 items met dit kleurenpalet. Niet direct handig, maar wel op een vreemde manier gaaf!  

Continu kun je verder klikken, verzeil je in nieuwe thema‘s, op nieuwe pagina‘s. Voor de nieuwsgierigen onder ons een heerlijk, roesachtig vermaak. Ik vraag me wel af wat er van deze informatiestroom bij me blijft hangen. 

Om het digitale wandelen een tweede kans te bieden gebruik ik de kartonnen VR–bril en zet de app Google Expedities op mijn mobiel. Ik probeer een rondleiding door het Guggenheim museum en de Biënnale in Venetië. Al snel kom ik erachter dat de rondleidingen weinig meer zijn dan een paar 360 graden foto’s en waar ik op tekstboxjes kan klikken voor meer informatie. Echt rondlopen in een virtuele wereld is dit niet. Daarnaast word ik er enorm misselijk van.  

“Waarom zou je investeren in een digitale museale omgeving zonder impact?”  

 

Digitale kunst 

De kunstwerken die je ziet tijdens de digitale wandelingen zijn eigenlijk niet bedoeld om virtueel te ontmoeten. De replica‘s laten het aura van het origineel verdwijnen. Hm, zal ik eens werkelijk digitale kunst bekijken?  

Jan Robert Leegte, internet kunstenaar, zegt ‘de sculpturale mogelijkheden van het ‘world wide web‘ te onderzoeken.‘ Ik probeer zijn kunstwerk Mouse Pointer uit 2003 www.mousepointer.name.  

Ik beland met mijn cursor op een lege webpagina, samen met een andere digitale cursor. Steeds als ik mijn cursor beweeg, volgt die andere. ‘Een zuivere spiegel‘, zegt Leegte. ‘Ik laat zien wat voor plek het internet is. Werkelijk overal word je gevolgd.‘ Hetzelfde geldt voor het werk Three Buttons uit 2005. Iedere keer als ik op een button klikt blijft een afdruk van mijn cursor zichtbaar. Als een digitale afdruk van mijn reis door het web www.threebuttons.work. Sterke, confronterende werken. Ze komen binnen! 

 

Print je eigen kunstwerk 

Met open source bestanden kun je ook kunst zelf in huis halen. Het British Museum heeft, in samenwerking met Sketchfab, bepaald werk uit de collectie 3D gescand en als open source bestanden op het internet gezet. Ik kan ze thuis printen! Het oorspronkelijke idee hierachter is dat leerlingen in de klas een collectie samenstellen. Ik print het Griekse beeld Young satyr on an altar with Bucrania and garlands.  

Na een klein uurtje ligt er een roze miniatuur in twee helften in mijn hand. Het printen ging niet perfect maar het resultaat werkt, in plaats van een replica op de 2D beamer kan ik de jonge satyr rondom bekijken. Ik kan de welvingen van de kuiten volgen en het subtiele evenwicht van de contra posto houding zien. Veel effectiever dan een plaatje! 

 

Mijn historische dubbelganger 

Tot slot test ik de Selfie Functie van de mobiele app van Google Arts & Culture. Ik maak een selfie en Google zoekt vervolgens aan de hand van visual machine learning naar kenmerken van mijn gezicht in die van de portretten in zijn databank. Steeds opnieuw, andere koppen trekkend, bekijken op wie ik lijk. Het maakt kunstwerken toegankelijk. Ik zie opeens een prachtige introductie op het thema ‘portrettekenen‘ voor me.  

Het is jammer dat er in de app en de verwijzende linkjes weinig informatie te vinden is over mijn dubbelgangers. Zo blijft het toch wat oppervlakkig vermaak.  

 

Ter plaatse, of digitaal ontdekken?  

Deze week was ik virtueel ontdekkingsreiziger, digitale kijker en bewonderaar. Was er een authentieke kunstervaring mogelijk? Ja en nee. Na een week grasduinen op het web weet ik dat daar veel te vinden is wat inspireert, binnenkomt en nieuwsgierig maakt. Het werk van Leegte raakt daar waarvoor het bedoeld is. Maar er is ook heel veel online gezet waarbij ik me afvraag of dat het doel en de doelgroep niet uit het oog verliest. Digitale replica‘s van kunstwerken blijven vaak data zonder een mythische interactie met de toeschouwer. En waarom zou je investeren in een digitale museale omgeving zonder impact? Dat platform zou beter gebruikt kunnen worden als medium voor autonome internetkunst, met de collectie als inspiratiebron. 

Interessant vind ik het 3D scannen van de collectie zoals het British Museum dat gedaan heeft. Het bekijken van een beeld in 3D formaat werkt zo veel beter dan als plaatje. Hier is op een interessante manier een nieuwe technologie ingezet voor de authentieke kunstervaring thuis.  

Tot slot ben ik benieuwd naar de duurzaamheid van mijn digitale kunstbeleving. Doordat informatie zich zo snel en uitnodigend aan je opdringt neig je continu door te klikken. Op naar de volgende prikkel. Gevaar is dat weinig beklijft van wat ik bezocht heb. Ergens moeite voor doen, bijvoorbeeld iets printen. Of het bewust inzetten van het digitale medium bij internetkunst. Dat beklijft.