Westerbork herdenkt treintransporten
Auteur: Henk Langenhuijsen | Beeld: foto 1, 2 + 3 scènefoto’s Sjiwwe voor Sobibor Sake Elzinga, foto 4 Portret Jaïr Stranders Nichon Glerum
Tijdens de veertiende editie van Theater Na de Dam zetten bijna 400 jongeren in theaterprojecten door heel Nederland zich in om 4 en 5 mei extra betekenis te geven. In tientallen steden klinken de stemmen van toen in het nu. Om niet te vergeten, maar ook om te bezinnen, de ander te bereiken én hoopvol te blijven. Jonge theatermakers spelen bovendien de voorstellingenreeks Sjiwwe voor Sobibor.
Sjiwwe voor Sobibor is te zien op het terrein van kamp Westerbork en tijdens herdenkingen bij het Kindermonument in kamp Vught en de plaquette voor Sobibor in het Vondelpark. Het is een bijzondere samenwerking van Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Theater Na de Dam, Roestvrij theater en Stichting Sobibor.
Jaïr Stranders, een van de initiatiefnemers van Theater Na de Dam, maakte zich in 2010 zorgen over de afnemende zeggingskracht van de Nationale Dodenherdenking. ‘De Tweede Wereldoorlog kwam steeds verder van de huidige generaties af te staan en het karakter van de herdenking was zo algemeen geworden dat stilstaan bij die tijd en de daarmee verbonden reflectie op onszelf aan kracht verloor’, stelt hij. ‘Theater is bij uitstek de plek om vragen en gedachten over de geschiedenis, oorlog en vrijheid levend, concreet en persoonlijk te maken.’ Dat de behoefte aan verdieping gedeeld wordt, is duidelijk: wat begon in zeven theaters rond de Dam in Amsterdam is uitgegroeid tot een landelijk fenomeen, een theatertraditie met veel betrokken jongeren.
Jongerenprojecten
Dit jaar zijn 42 jongerenprojecten onderdeel van het programma.
Onder begeleiding van een professionele theatermaker gaan jongeren in gesprek met (familie van) ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog, en maken daarover een productie in hun stad of buurt. ‘Deze voorstellingen begeleiden we intensief’, vertelt Stranders. ‘In de maanden ervoor brengen we makers en jongeren samen en inspireren hen. De basis zijn de gesprekken met ouderen en dat maakt het persoonlijk en ontroerend. Dat zijn soms verhalen die voor het eerst verteld worden; ik heb eens meegemaakt dat een jongen het verhaal van zijn opa kwam vertellen. Je merkt dat er een verbinding tussen generaties ontstaat.’
Stranders benadrukt dat de eigen productie in Carré ieder jaar bijzonder is, maar dat deze jongerenproducties voor hem het allerbelangrijkste zijn. ‘Het publiek dat we hiermee bereiken, is soms geen theaterpubliek en is niet per se met oorlog en herdenken bezig. Daar valt dus veel te winnen. Het zijn sociaal-artistieke projecten die jongeren laten nadenken en een gesprek op gang brengen.’
Terwijl de jongerenvoorstellingen rond 4 mei te zien zijn, is Sjiwwe voor Sobibor zeven keer te zien in de periode 23 maart tot en met 6 juli. Stranders: ‘In die zin is het een vreemde eend in de bijt, al is het zo dat er al een paar keer een voorstelling in Westerbork is geweest. Dit jaar is het precies tachtig jaar geleden dat vanuit het kamp de 19 wekelijkse treintransporten naar Sobibor plaatsvonden. De 34.313 gedeporteerde Joodse Nederlanders en vluchtelingen werden bijna allemaal vrijwel direct bij aankomst vermoord. Het verzoek kwam om op die dagen een theatraal ritueel te spelen.’
Bij het maken van de voorstelling onderzochten jongeren van Roestvrij theater uit Dwingeloo de verhalen van de slachtoffers en ontwikkelden nieuwe rituelen om te herdenken. Ze zijn op onderzoek gegaan naar de achtergronden van personen uit die transporten en maakten gebruik van de archieven van kamp Westerbork.
Sjiwwe is de zevendaagse rouwperiode in de Joodse traditie, maar betekent ook ‘zitten’ en is het woord voor het getal zeven in Jiddisj. Stranders: ‘Een idee is dat er in de toekomst stoeltjes met een qr-code komen en dat bezoekers dan via hun telefoon nog eens fragmenten van de voorstelling kunnen bekijken.’
