Terwijl op de achtergrond The Beatles te horen zijn, vertelt mijn vader over de jaren zestig. ‘Dat waren nog eens tijden! Ik ging toen vaak naar Amsterdam, want daar gebeurde het.’
Het moet een enorme belevenis voor hem zijn geweest zijn om als jonge hippie – geboren en getogen in een klein dorp vlakbij de Achterhoek – naar Amsterdam te gaan. ‘En ‘s avonds ging ik niet naar huis, maar bleef ik slapen in het Vondelpark. Dat kon in die tijd gewoon. Moet je nu eens proberen!’

Ik zou me nu ‘s nachts beslist niet veilig wanen in het Vondelpark, maar of daar destijds veel geslapen werd? De jaren zestig waren toch de jaren van de seksuele revolutie, de tijd dat alles mocht en kon? Waarin seks voor het huwelijk opeens heel gewoon was en het met meerdere partners ‘doen’ niet vreemd gevonden werd? Er werd bovendien druk over gesproken en gediscussieerd, in de bladen, op tv en ja, ook in musea en films. ‘Het was natuurlijk een moment waarop iedereen met iedereen naar bed ging, althans in mijn wereld’, zei Paul Verhoeven in Andere Tijden. En daarbij werd kennelijk niet zo strikt naar leeftijd gekeken. Jodie Foster was pas twaalf toen ze een hoertje speelde in de film Taxi Driver (1976). In datzelfde jaar verschenen ook naaktfoto’s van Eva Ionesco – elf jaar – in de Italiaanse Playboy, gemaakt door haar moeder, Irina Ionesco, een Franse fotografe. En de Engelse schilder, fotograaf en schrijver Graham Ovenden fotografeerde in die tijd regelmatig blote of deels ontblote jonge meisjes.

#MeToo-censuur

Die seksuele revolutie bracht veel goeds, maar werkte ook grensoverschrijdend gedrag in de hand. De moeder van Eva Ionesco bezorgde haar kind een levenslang trauma. Ovenden kon, zo bleek in 2013, niet altijd met zijn handen van zijn minderjarige modellen afblijven. Het leek alsof er destijds weinig oog was voor de andere kant van de medaille, dat wil zeggen voor het leed achter die zogenaamde seksuele vrijheid.
Inmiddels is de seksuele moraal veranderd, en sinds de #MeToo-actie van oktober 2017 komen er steeds meer gevallen van seksueel wangedrag en misbruik aan het licht. Het begon er allemaal mee dat enkele actrices filmproducent Harvey Weinstein openlijk beschuldigden van seksueel wangedrag. Ontelbare slachtoffers voelden zich daardoor gesteund om ook naar buiten te treden via de hashtag op Twitter of via andere media. Helaas hebben zich bij het #MeToo-offensief ook ‘allerlei zedelijkheidsapostelen’ (zoals historicus Han van der Horst ze noemt) aangesloten, ‘om hun benepen kuisheidsideologie te propageren.’ En dat heeft geleid tot iets wat we later misschien gaan duiden als de revival van de preutsheid.
Musea volgen elk hun eigen strategie als de druk die de buitenwereld op hen uitoefent bepaald werk niet te tonen, te groot wordt. Er zijn er die in opspraak geraakt werk angstvallig in het depot opbergen, terwijl andere voet bij stuk houden en het op zaal tonen of openlijk de discussie aangaan met het publiek. En ondertussen kunnen bezoekers van het Boijmans in naaktpakken met grote tieten en piemels om metershoge drollen hupsen.

‘Ik geef geen fuck’

Op YouTube is een nieuwe groep opgestaan, die zich niets aantrekt van zedelijkheidsapostelen of wie dan ook. Een paar jaar geleden werd Famke Louise bekend met haar vlogs. Na een serie pranks met haar inmiddels veroordeelde ex-vriend Snapking, richtte ze zich op beauty en alledaagse dingen als eten of vakantie. Ze is geliefd, maar wordt ook intens gehaat. In het nummer Op me monnie rekent ze af met haar haters:

‘Ik laat die haters huilen met een smile op m’n selfie
Jij kan nog zoveel praten, maar je man die liket m’n selfies
Aan jou nooit meer tijd verspillen
Ben op me monnie, ben op selfish
Wat jij zou doen om mij te zijn
Het is ongelofelijk, het is ongelofelijk’

In haar sexy hotpants, voorovergebogen over een toonbank en likkend aan haar lolly, heeft ze het over haar verraderlijke ‘ding’:

‘Al die boys, ja ze willen mee
Maar dat gaat niet zo makkelijk
Ik ben op me monnie, waar is dat that way?
Maar m’n sannie is verraderlijk’

Famke ontwikkelt zich vervolgens als rapvlogster en het ene na het andere nummer verschijnt op haar YouTube-kanaal. Wanneer ze samen met Ronnie Flex in de Top 40 belandt, lijkt de wereld van de rap voor haar open te liggen. Maar ook dan krijgt ze er flink van langs; vlograp wordt gezien als een bedreiging voor de hiphopcultuur. Haar videoclips staan stijf van de autotune en haar liveoptredens falen, zoals grote koppen in de media laten zien. ‘Oei! Famke Louise zingt vals bij haar eerste optreden’ en: ‘Famke Louise staakt optreden na bierdouche.’ Op YouTube gelden echter andere wetten, weet talentscout Jonathan Berhane. In Trouw verklaart hij waarom: ‘Want iedereen die Famke Louise tof vond, wilde dat nummer checken. Iedereen die een hekel aan haar had, wilde dat nummer checken. En iedereen die geen idee had, wilde toch eens kijken waar alle ophef over ging. En ging dus dat nummer checken. Er ontstond echt het effect van… dit móet je gezien hebben.’ Famke zelf kijkt er zo tegenaan:

‘Ik ben op m’n eigen shit, hoef niet te klagen
Ik ben op het internet een sensatie
En ik geef geen fuck, een nieuwe generatie.’

Spiegel van Amerika

Met die laatste zinnen uit haar nummer LIT, slaat Famke Louise de spijker (bijna) op de kop. Het is niet zozeer een nieuwe generatie, maar een nieuwe beweging die zich vrijvecht, ongeacht leeftijd of ervaring. De 34-jarige Afro-Amerikaan Donald Glover heeft bijvoorbeeld al een glansrijke carrière achter de rug als hij in mei 2018 onder zijn artiestennaam Childish Gambino de videoclip This is America op YouTube uitbrengt.

De video begint onschuldig. In een leeg warenhuis loopt een man naar een gitaar die op een stoel ligt. Hij begeleidt vervolgens een koor dat Afrikaans getinte muziek zingt. Gambino staat een eindje verderop en beweegt zich – dansend – naar de man. De danspasjes verwijzen naar die van het typetje Jim Crow, een personage dat in 1828 voor het eerst door de blanke Thomas Rice, met zwart geschminkt gezicht, op de planken werd gezet. Blanke entertainers namen het typetje over en de zogenoemde black faces werden zo het symbool van de (stereotypering van) Afro-Amerikaanse slaven. Als de gitarist weer in beeld komt heeft hij een zak over zijn hoofd, Gambino pakt een pistool en schiet hem neer. ‘This is America’, rapt hij. Tijdens het tweede couplet maait hij met een machinegeweer een heel gospelkoor neer, een verwijzing naar de schietpartij in een kerk in Charleston in 2015. Aan het einde van de clip slaat hij op de vlucht. De kijker wordt afgeleid met vermakelijke dansjes terwijl intussen een lijk wordt weggesleept en een wit paard voorbijdraaft met daarop een man met hoed: een Bijbelse verwijzing naar de Apocalyps.
Met zijn video (die al ruim 150 miljoen keer is bekeken) stelt Glover op kunstzinnige wijze het geweld in Amerika aan de kaak. Hij wordt geroemd als ‘The performer holding a mirror to America’ (Financial Times) en ‘De Donald die Amerika echt great maakt’ (De Tijd).

‘Make America your bitches’

Nog geen twee weken na de lancering van This is America verschijnt Brooke Candy met de videoclip War waarin ze flink tekeergaat tegen de maatschappij en de oorlog verklaart aan Amerika. De artieste is tijdens haar kunstzinnige zoektocht teruggekeerd naar haar roots – rebelse punk-metal-rap – en net als Gambino iemand die, tegen de zedelijkheidsstroom in, tegen de (Amerikaanse) maatschappij durft aan te schoppen:

‘The government lied
The media lied
Your momma lied
Your grade school lied
Fuckin’ liars’

‘So take your capitalist interest
And make America your bitches
Another body on the hitlist
Dumb de dumb dumb they all fall down’

Discussies in plaats van censuur

Terwijl musea bakkeleien of kunst moet worden weggehaald, laat deze beweging op YouTube zich niet beperken door de nieuwe preutsheid en doet wat ze wil. Haatreacties worden bestreden met felle raps, censuur met creatieve oplossingen. Kunstenaar Micol Hebron bedacht iets tegen de censuur van vrouwenborsten op Facebook en Instagram: templates van mannentepels die vrouwen over hun eigen tepels kunnen plakken. Met de campagne #freethenipple strijden vrouwen voor de vrijheid om hun borsten te vertonen op social media.
Kunst mag provoceren, choqueren en taboes doorbreken. Om de toeschouwer kritisch te laten nadenken over wat er gebeurt in de maatschappij. Dit mag niet worden belemmerd, niet op YouTube en social media en zeker niet in musea. Terug dus met de verbannen schilderijen, beelden en foto’s, zodat we erover kunnen discussiëren!

En die discussies voeren in de klas, willen en durven we dat ook? De berichten daarover spreken elkaar tegen. Uit een onderzoek onder openbare scholen van de Vereniging Openbaar Onderwijs (2016) blijkt dat 83% van de docenten controversiële onderwerpen niet uit de weg gaat. Dat is een hoopgevend aantal. Een grote groep docenten kan en wil leerlingen daarmee helpen in hun zoektocht naar hun identiteit, hun plek in de maatschappij. En laten we even reëel zijn, u weet toch ook wel dat leerlingen video’s van de nieuwe beweging op hun mobiel of laptop hebben bekeken?
We kunnen daarom maar beter het kunstonderwijs benutten om samen met de leerlingen die nieuwe beweging te duiden en betekenis te geven.