Zelf ‘wicked’ aan de slag
28-02-2025
Auteur: Diederik Schönau | Beeld: Cover Wicked kunsteducatie. Creatieve programma’s ontwerpen Valiz (Amsterdam 2024) Ontwerp Laura Pappa
Na het ‘receptenboek’ Wicked Arts Assignments, met voorbeelden van verrassende en uitdagende kunstopdrachten, is er nu het ‘kookboek’ Wicked kunsteducatie, voor het ontwikkelen van kunsteducatieve programma’s. Een inspirerende handleiding, met de nodige uitdagingen.
Provocerende, problematiserende en complexe kunstopdrachten. Opdrachten die leerlingen uitdagen tot onderzoeken, experimenteren, spelen én mislukken en opnieuw beginnen, met een eindresultaat dat in hoge mate onvoorspelbaar is. Dat verstaan Melissa Bremmer en Emiel Heijnen onder Wicked Arts Assignments in hun gelijknamige, Engelstalige boek uit 2020. Daarin geven 95 kunstenaars en kunstdocenten voorbeelden van zulke ‘wicked’ opdrachten: maak een kritisch werk rond het thema ‘familiediner’, schrijf een herkenningsmelodie voor je favoriete elektrische auto, maak een beeld dat maar één minuut bestaat.
Nu is er van dezelfde twee auteurs, aangevuld met Folkert Haanstra, een Nederlandstalig werkboek verschenen: Wicked kunsteducatie. Het is een handleiding voor docenten, om creatieve kunsteducatieve programma’s te maken die gestoeld zijn op ‘wicked’ opdrachten. Het boek opent met een manifest: ‘Wicked kunsteducatie biedt kansen om over onszelf, de kunsten en de wereld te leren (…) spreekt zowel lichaam als geest aan (…) en inspireert kunsteducatief ontwerp.’ De auteurs grijpen hierbij terug op hun onderzoek naar kunsteducatief ontwerpen als artistieke praktijk.
Van ‘hoe’ naar ‘waarom’
In hun uitwerking sluiten de auteurs aan bij het concept ‘authentieke kunsteducatie’ zoals dat in 2001 door Folkert Haanstra is geïntroduceerd. Authentieke kunsteducatie legt relaties met de alledaagse culturele wereld van de lerenden, met die van de (eigentijdse) kunstenaars en met actuele maatschappelijke thema’s. Het verlegt de aandacht van ‘hoe maak ik iets?’ naar ‘waarom maak ik iets?’. Daarnaast introduceren de auteurs in hun theoretische onderbouwing drie ontwerpprincipes: creëer betrokkenheid, houd rekening met de verschillende manieren waarop leerlingen informatie waarnemen en verwerken en faciliteer verschillende vormen van actie en expressie. Het onderwijs vindt plaats in complexe taaksituaties, waarin ruimte bestaat voor eigen initiatief en samenwerking. Wicked kunsteducatie kan hierdoor worden gezien als authentieke kunsteducatie 2.0. Het is geschikt voor alle kunstvakken.
De auteurs nemen de lezer mee in het opzetten van een blauwdruk van een ‘wicked’ curriculum: het formuleren van leerdoelen, de ordening van de lessen en het gebruik van werkvormen. Het handboek sluit af met twee hoofdstukken over beoordelen en curriculumevaluatie. Het boek geeft veel voorbeelden, is ruim geïllustreerd en eigentijds vormgegeven. Hiermee is het een inspirerende handleiding om ‘wicked’ kunsteducatie vorm te geven.
Risico
Volgens de auteurs is het boek geschikt van basisonderwijs tot hoger onderwijs en voor buitenschoolse kunsteducatie. Het zal nog wel een uitdaging voor docenten worden om curricula te ontwerpen voor alle leeftijden en onderwijsniveaus. Om een leerroute op te stellen zal er aandacht moeten zijn voor ontwikkeling en groei, in kennis, vaardigheden en attitudes. Daarover zullen de docenten op scholen en instellingen afspraken moeten maken. Ook zal dan duidelijk moeten worden waarin de binnenschoolse Wicked kunsteducatie (voor alle leerlingen) verschilt van de buitenschoolse (voor een beperkt aantal leerlingen).
Het aanbieden van ‘wicked’ opdrachten draagt ook het risico in zich, dat de inhoud en het willen verrassen gaan overheersen. Daarnaast zal er ruimte moeten zijn voor opdrachten die een leerling zichzelf kan stellen. Dit geldt ook voor de criteria waarop een leerling zijn of haar werk wil (laten) beoordelen.
Hopelijk zullen er op basis van praktijk en onderzoek te zijner tijd beproefde voorbeelden van werkbare curricula volgen, voor basis- en voortgezet onderwijs. Hetzelfde geldt voor beoordelingssystemen die leerlingen stimuleren hun eigen leerprestatie te verbeteren.
En nog een mooie uitdaging voor de toekomst van ‘wicked’ kunsteducatie: de geschiedenis van de kunsten beschouwen als een opeenvolging van ‘wicked’ kunstopdrachten.
Diederik Schönau is toetsdeskundige en voormalig lector kunsteducatie op de Hogeschool voor de Kunsten ArtEZ.
Bremmer, M, Heijnen, E, & Haanstra, F. (2024). Wicked kunsteducatie. Creatieve programma’s ontwerpen. Amsterdam: Valiz
Heijnen, E. & Bremmer, M. (2020). Wicked Arts Assignments. Practising Creativity in Contemporary Arts Education. Amsterdam: Valiz.