Originaliteit? Ontspan maar
27-08-2025
Auteur: Peter de Boer | Beeld: Unsplash UL
Originaliteit. Dat magische woord dat zo vaak door de gangen van het kunstonderwijs galmt. Alsof het de hoogste standaard is waaraan je je als docent en kunstenaar moet meten: altijd vernieuwend, altijd grensverleggend. Alsof je studenten stuk voor stuk tot radicale vernieuwers moet kneden. Maar is dat realistisch, vraagt Peter de Boer zich af. En belangrijker: is het nodig?
Laat ik je meenemen naar een brainstormsessie die ik recent had met een culturele instelling. De opzet was helder: er zouden optredens komen en ter promotie zouden we posters laten maken met portretten door verschillende fotografen. Mooie beelden, sterke verhalen. Maar nog voordat het idee goed en wel was uitgesproken, kwam de voorspelbare tegenwerping: “Portretten? Dat is toch niet origineel meer?”
Op dat moment moest ik mezelf even tot kalmte manen. Want inderdaad: wat is er nou origineel aan portretten? Rembrandt schilderde ze. Vermeer ook. Desiree Dolron, Anton Corbijn, Van Gogh, Memlinc, Julian Opie. Allemaal koppen van mensen. Dus als we die logica volgen, zouden we portretten voortaan maar links moeten laten liggen. Alles is al eens gedaan.
En precies daar wringt het idee van originaliteit. We zetten onszelf ermee klem. Want als je alleen nog mag maken wat nog nooit eerder is gedaan, blijft er dan nog iets over? Grote kunstenaars en denkers weten wel beter. Jim Jarmusch, de filmregisseur die bekendstaat om zijn eigenzinnige werk, zegt het onomwonden: “Niks is origineel. Steel overal waar je inspiratie krijgt en waar jouw verbeelding wordt aangewakkerd.”
Authenticiteit
Het is een gedachte die binnen het kunstonderwijs niet ongemakkelijk zou moeten voelen. Integendeel: ze kan bevrijdend werken. Originaliteit in de letterlijke zin – iets compleet nieuws maken – is een illusie. Alles is gebouwd op wat er al was. De kernvraag is: wat doe jij met datgene wat je overneemt? Hoe maak jij het eigen?
Dat brengt ons bij iets fundamentelers: authenticiteit. Wat Jarmusch en anderen benadrukken, is dat je niet klakkeloos moet kopiëren, maar dat je selecteert op wat jou raakt, op wat bij jou past. Wanneer je elementen, ideeën, beelden opneemt die resoneren met jouw blik, jouw verhaal, dan wordt het werk authentiek. Niet omdat het volstrekt nieuw is, maar omdat het doordrenkt is met jouw perspectief.
En wees daar transparant over. Laat zien waar je je inspiratie vandaan haalt. Maak het zichtbaar, bespreek het, vier het zelfs. Filmregisseur Jean-Luc Godard zei het ooit treffend: “Het gaat er niet om waar je iets vandaan haalt, maar waar je het naartoe brengt.”
Ruimte om te stelen
Dit zijn lessen die we ook onze studenten kunnen meegeven. De druk om vernieuwend te zijn kan verlammend werken. Maar als we ze leren dat het juist gaat om het eigen maken van bestaande vormen en ideeën, geven we ze ruimte. Ruimte om te onderzoeken, te spelen, te combineren. En ja, om te stelen – mits ze er iets eigens van maken.
Neem weer dat portret. Natuurlijk, als vorm is het niet vernieuwend. Er bestaan miljarden portretten, en elke dag komen er door selfies en social media nog miljoenen bij. Maar als jij met jouw visie een portret op een andere manier benadert, het in een context plaatst die iets zegt over jouw blik, over de tijd waarin we leven, dan wordt datzelfde portret uniek en relevant. Niet omdat het origineel is, maar omdat het authentiek is.
Authenticiteit vraagt om een eigen geluid, om een eigen manier van kijken. Dat is waar we in het hoger kunstonderwijs naar op zoek zijn. Niet naar krampachtige originaliteit, maar naar werk waarin de maker herkenbaar is. Waarin keuzes zichtbaar voortkomen uit een persoonlijk perspectief.
Dus: laat die dwang tot originaliteit los. Durf te leunen op wat er al is. Stimuleer je studenten om te onderzoeken, te citeren, te bevragen – en om daarna het werk tot iets van henzelf te maken. Want daar ligt de kracht. Niet in het radicaal nieuwe, maar in het eerlijke eigen.
Peter de Boer is creative director bij een startup, gefascineerd door merken die loyale fans weten te creëren én het ongekende realisme van de Vlaamse primitieven. Hij schreef deze column op persoonlijke titel.
