Samen werken aan ecologische dilemma’s
Uitdagingsgericht onderwijs in kunst en wetenschap
06-10-2025
Auteur: Harm Hofmans | Beeld: Sensing Otherness MU Hybrid Art House Foto Bram Versteeg
In Eindhoven werkten museum MU Hybrid Art House en het Stedelijk College samen om creatieve oplossingen te zoeken voor ecologische vraagstukken. In het project Ecokino dient de combinatie van kunst en wetenschap als inspiratie, maar vooral als uitnodiging tot nieuwsgierigheid.
Leerlingen die in teams onderzoeken hoe kwik de voedselketen in Suriname binnendringt, als gevolg van goudwinning. Andere teams die zich verdiepen in het spanningsveld tussen groene energie en fossiele brandstoffen, of de impact van ontbossing en de overpopulatie van herten visualiseren. Het zijn zomaar een aantal onderwerpen in het educatieve project Ecokino, dat kunst en wetenschap verbindt. In hun uitwerkingen combineerden de leerlingen uiteenlopende media en disciplines: van performatieve games tot interactieve schilderijen en van speculatieve verhalen tot verhalende installaties.
Het project Ecokino startte vanuit de wens om jongeren actief te betrekken bij complexe vraagstukken over klimaat, ecologie en samenleven. Niet door kant-en-klare kennis aan te bieden, maar door ruimte te geven aan hun eigen vragen en verbeelding. “In tijden van fake news en filterbubbels klinkt het misschien fancy om te zeggen ‘ik doe mijn eigen onderzoek’”, aldus organisator Rik Kooke, “maar bij projecten als deze, leer je dat je verder komt door samen te onderzoeken en kennis uit te wisselen.”
Fascinatie
Het project vond plaats in samenwerking met het Eindhovense museum MU Hybrid Art House en het Stedelijk College Eindhoven. Gedurende enkele maanden bezochten alle leerlingen van deze school herhaaldelijk de tentoonstelling Sensing Otherness, waarin samenwerkingen tussen kunstenaars en wetenschappers centraal staan. Leerlingen kozen een werk waarmee zij zich het meest verbonden voelden en gingen van daaruit aan de slag. Lezingen van kunstenaars en wetenschappers boden context en inspiratie en daarna gingen de leerlingen in multidisciplinaire teams werken aan een eigen artistiek onderzoek rond een ecologisch dilemma.
“De tentoonstelling diende niet alleen als inspiratiebron, maar ook als uitnodiging tot reflectie en nieuwsgierigheid”, vertelt Lieke Mangindaan, educator bij MU. “Door het werk in de tentoonstelling te koppelen aan persoonlijke fascinaties en maatschappelijke thema’s, ontstonden bij de leerlingen vragen van waaruit een haast natuurlijk maakproces begon”.
Wederzijdse verrijking
Bij MU is het werken vanuit gezamenlijke nieuwsgierigheid een kernprincipe. Dit krijgt onder andere vorm in de Bio Art & Design Award (BAD Award), waaraan Ecokino is verbonden. Deze prijs ondersteunt jonge kunstenaars die samen met wetenschappers nieuwe werken ontwikkelen, op basis van gedeelde fascinaties of onderzoeksvragen.
De samenwerking tussen deze twee werelden blijkt vruchtbaar. Waar wetenschappers systematisch en op basis van bewijs te werk gaan, brengen kunstenaars verbeelding, intuïtie en kritische vragen in.
Kunstenaars durven buiten de gebaande paden te treden en nieuwe scenario’s of perspectieven tastbaar te maken. Wetenschappers helpen om deze inzichten te verankeren in bestaande kennis. Door elkaars werkwijze te begrijpen, ontstaat er ruimte voor wederzijdse verrijking. Het Ecokino-project bood leerlingen de ruimte om die dynamiek zelf te ervaren.
Leren leven met het niet-weten
Vanwege de huidige informatie-overvloed, samenzweringstheorieën en een polariserend debat is het verleidelijk om te doen alsof er één waarheid bestaat. Toch vraagt de wereld van vandaag — met haar ecologische crises, sociale ongelijkheid en technologische versnellingen — om een open houding, waarin twijfel geen zwakte is, maar het begin van echt leren.
De Belgische filosoof Ignaas Devisch pleit daarom voor ‘weloverwogen onwetendheid’: het besef dat we niet alles kunnen weten – en dat dat niet erg is. Juist door toe te geven dat onze kennis beperkt is, ontstaat ruimte om van elkaar te kunnen leren – en van meer-dan-menselijke perspectieven zoals ecosystemen, dieren of technologieën. Deze gedachte sijpelt overal door in de werkwijze van MU: in tentoonstellingen, samenwerkingen tussen kunstenaars en wetenschappers én in de educatieprojecten waarin jongeren worden aangemoedigd zelf vragen te stellen, onderzoek te doen en zich actief te verhouden tot de wereld om hen heen.
In Ecokino betekent dit dat leerlingen niet alleen kennismaken met onderwerpen als bodemvervuiling of groene energie, maar ook met de manier waarop die kennis ontstaat. Ze ontdekken hoe wetenschappers denken, hoe kunstenaars kijken en hoe zij zelf – als team – kunnen bijdragen aan nieuwe perspectieven en handelingsmogelijkheden.
Zo wordt het onderwijs geen oefening in zeker weten, maar in het samen zoeken naar betekenis.
Tips uit de praktijk
Om leerlingen optimaal te laten samenwerken in het project kunnen we een aantal aanbevelingen voor docenten doen.
- Ten eerste: stel diverse, multidisciplinaire teams samen. Kijk daarbij naar interesses, vaardigheden, culturele achtergrond en persoonlijkheid.
- Ten tweede: ontwerp ruimtes die verschillende manieren van leren stimuleren. Zet experimenten op in het lokaal, bezoek tentoonstellingen om de nieuwsgierigheid te prikkelen en reik diverse bronnen aan.
- Daarnaast is het belangrijk om begeleiding op verschillende niveaus te bieden. Betrek ook kunstenaars en externe experts uit verschillende vakgebieden bij het proces. Op die manier laat je leerlingen kennismaken met onbekende perspectieven en werkvormen.
- En tenslotte: begin op tijd. Betrek leerlingen vanaf het begin bij de formulering van de uitdaging en neem tijd om gezamenlijke fascinaties en onderzoeksvragen te vinden.
Dit artikel stond in KZ03/2025.
Harm Hofmans is hoofd educatie en programmamaker bij MU Hybrid Art House.
