Moeilijke gesprekken aangaan is een kunst
Blog / Hemmo Bruinenberg / 27-11-2025
Op 12 december is het weer Paarse Vrijdag. Een aanleiding om met jongeren in gesprek te gaan over onder andere homoseksualiteit. Hemmo Bruinenberg vertelt in zijn blog over moeilijke gesprekken in het nieuwkomersonderwijs. Daar komen zulke diverse leefwerelden samen dat een onderwerp als homoseksualiteit soms best kan wringen.
In een internationale schakelklas (ISK) vind je misschien wel de grootste diversiteit aan leerlingen die je kan hebben in een Nederlandse schoolklas. Die diversiteit zit in landen van herkomst: van Oekraïne tot Gambia, van Venezuela tot Japan. In geloofsovertuiging: van orthodox christen tot hindoeïst, van sjiiet tot atheïst. In onderwijsachtergrond: van nog-nooit-naar-school-geweest tot een vwo-equivalent. In sociale en economische achtergrond: vanuit een gevaarlijke voetreis alleen, tot mee met je Nederlandse stiefvader in het vliegtuig. En alles daar tussenin. Hoe navigeer je als docent tussen al die denkwerelden? En welke rol kan film daarin spelen?
Ik weet nog goed dat ik als student een les observeerde op een ISK, waar de docent de film Zwartboek had aangezet. Een bekende speelfilm over de Tweede Wereldoorlog, maar ook een film met vrij veel expliciete scènes – zowel gewelddadig als seksueel. Een paar meiden verschuilden zich ongeveer de halve film achter de gordijnen waar ze naast zaten. Jongens begonnen te joelen toen Carice van Houten haar tegenspeler zoende. De seksscènes waren toen nog niet eens geweest. Het was een van mijn eerste ervaringen op de ISK. Ik schrok: waarom keken we dit en waarom stopten we niet toen de reacties zo heftig waren? Ik schrok vooral van de ondoordachte keuze van de docent die, zo bleek achteraf, de film zelf nog niet eens had gezien.
Deze docent sloeg de plank mis en leerde daarvan, door later met de leerlingen een goed gesprek over de film te voeren. Nog steeds hoor ik vaak dat ISK-docenten het moeilijk vinden om films te kiezen of bespreken vanwege de heftige reacties van sommige leerlingen. Vermijd je films met deze elementen? Of is dat een gemiste kans om met leerlingen in gesprek te gaan over verschillende waarden en normen?
Een onderwerp dat op de ISK altijd een keer ter sprake komt is hoe er in Nederland over homoseksualiteit wordt gedacht. Onlangs had ik een gesprek met een oud-leerling van de ISK, Remy. Hij komt oorspronkelijk uit een christelijke omgeving in Congo en speelt ook in Nederland een actieve rol in zijn kerk. Toen homoseksualiteit voor het eerst ter sprake kwam op school via een film schrikte hem dat enorm af, het maakte hem zelfs boos. Maar, zo reflecteert hij nu: “na een tijdje in Nederland ging ik begrijpen dat dit erbij hoort, het soms op straat zien en het er in de klas een keer over hebben.”
Voormalig ISK-docent en trainer Ayan Yusuf Boss heeft veel ervaring met dit soort thema’s op het ISK en zegt: “Het is heel waardevol om gesprekken te voeren, maar er zijn wel een aantal randvoorwaarden. Er moet een veilig klimaat heersen in de klas. Verder is het belangrijk dat je het thema goed inleidt, bijvoorbeeld door uit te leggen waarom het thema belangrijk is in Nederland. Veiligheid betekent ook dat leerlingen hun mening kunnen delen, zonder dat ze daarvoor veroordeeld worden. Vermijd dat je sommige standpunten niet aan bod laat komen omdat ze met je eigen waarden botsen. En maak tijdens en aan het eind van het gesprek duidelijk dat er verschillende referentiekaders bestaan die te maken hebben met de cultuur waarin je opgroeit.”
Al die diversiteit op een ISK is ook een enorme kracht. De leerlingen leren zich verhouden tot de Nederlandse cultuur, maar ook tot heel veel andere culturen in hun klas. “Je kunt het niet eens zijn met iemand, maar je hoeft ook geen haat te tonen tegen mensen die anders leven dan jij,” aldus Remy. Film kan helpen als katalysator voor een gesprek als je het zorgvuldig inzet en iedereen in waarde wordt gelaten.
Een laatste tip: recent publiceerde Filmhub Zuid-Holland de handreiking Filmeducatie voor het nieuwkomersonderwijs, vol tips over welke films je met de klas kunt kijken. Relevant voor natuurlijk het nieuwkomersonderwijs, maar het raakt veel bredere thema’s omtrent diversiteit en inclusie die in elke klas relevant zijn.
Hemmo Bruinenberg is algemeen directeur van Common Frames. Hij is afgestudeerd visueel antropoloog en ontwikkelde vanuit die blik filmprojecten voor het nieuwkomersonderwijs.