Lesgeven op het mbo: van angst naar ontdekking

Blog / Kesha Felipa / 20-03-2025

Kunstlessen geven op het mbo. Wat doet dat met jou als docent? Kesha Felipa mocht een lezing geven aan studenten Docent Beeldende Kunst en Vormgeving over haar ervaringen. In deze blog lees je wat ze daarvan heeft geleerd!

Ergens in december 2024 kreeg ik de vraag van mijn collega of ik een gastlezing wilde geven aan derdejaars studenten van de opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving Deeltijd Verkort (DBKV DTVK) van Fontys. Natuurlijk! Want dit is een groep waar ik normaal geen les aan geef. Mijn lezing zou één uit een reeks gastlessen zijn, waarna de studenten als afsluitende opdracht een vakvisie schrijven. De vraag aan mij was om in te zoomen op mijn ervaring met het mbo en hoe dit mij als docent heeft gevormd, en welke tips en tools ik kan delen op het gebied van lesgeven op het mbo.

De lezing zou pas in februari 2025 zijn. Ik had dus nog een paar maanden de tijd om de lezing vorm te geven. Ik spitte van alles door uit die tijd dat ik lesgaf bij Zadkine Fashion College in Rotterdam: lesmateriaal, feedback van studenten en mijn notitieboeken. Welke tips en tools heb ik die ik kan delen? Ik kwam er niet uit! Want ik ben destijds de leeromgeving binnengestapt en toen… ben ik begonnen met luisteren naar de studenten. Doorvragen hoefde ik zelden echt te doen, want zij vertelden zo enthousiast. Ik gooide iets op uit kunst en cultuur of wat er in de wereld gebeurde en zij kwamen met verhalen, vragen en ook adviezen. Is dat dan mijn tip? Luister naar je studenten? Dat is wel een suffe tip.

Hoe zit het dan met tools? Ik had geen handboek ‘hoe om te gaan met mbo-studenten’. Dus een echte handreiking kon ik op dat vlak ook niet geven. Wekenlang dacht ik na over wat ik kon vertellen. Ik herinnerde me tijdens dit proces over mijn tijd binnen het mbo dat ik juist van de studenten had geleerd. Om dat voor elkaar te krijgen, moest ik wel iets doen, namelijk ‘humble zijn’. Nederig zijn in het Nederlands dekt niet de hele lading, want humble zijn is een levensfilosofie uit de hiphopcultuur. Daarnaast moest ik ook wat dingen loslaten. Ik liet meteen los dat ik alles moest weten. Dat was mijn angst, dat ik alles moest weten. Maar dat kan niet en dat verwachten studenten ook niet. En er is niks leerzamer dan samen met je studenten op ontdekkingstocht gaan. Each one teach one.

Ik moest ook dingen omarmen. Ik ben goed in een aantal dingen die de mbo-studenten tof vinden. Ik ben in staat verschillende werelden dwars over verschillende tijden en talen met elkaar te verbinden. Dit was iets wat niet altijd als mijn kracht werd erkend binnen de witte ruimtes waar ik was voordat ik voor de klas stond. Maar van de studenten op het mbo kreeg ik de ruimte om juist dát te doen.

Van Wicked Arts Assignments naar Wicked City: Innovatieve kunsteducatie in actie in Amsterdam

Blog / Kesha Felipa / 09-01-2025

Wicked & Verwonderd – deel 2

Kesha Felipa is enthousiast over Wicked Arts Assignments, maar als adviseur Cultuureducatie baalt ze ervan dat zo weinig mensen deze methodiek kennen. Het boek Wicked City, ontwikkeld door studenten Docent Beeldende Kunst en Vormgeving, geeft haar hoop. Hopelijk gaan snel meer mensen met deze hedendaagse kunsteducatieve methode aan de slag.  

Door mijn vorige blog voor Kunstzone over Wicked Art Assignments kreeg ik een tip over de publicatie Wicked City, Mokum met een open blik (2024). In die blog stond ik namelijk stil bij de doelgroepen, zoals intermediairs, die ik tegenkom in mijn verschillende rollen als adviseur en docent. Ik constateerde dat zij vaak nog niet zo bekend zijn met het denkframe van Wicked Art Assignments. Wicked City is een publicatie met opdrachten waar leerlingen de stad (de focus ligt binnen de publicatie op Amsterdam) op nieuwe manieren ontdekken. Daarmee is Wicked City een activerende stadsgids gericht op jongeren.  

Wat zijn Wicked Art Assignments? Binnen deze hedendaagse kunsteducatieve manier van werken wordt er een connectie gemaakt tussen de cultuur van de leerling of lerende, de kunsten en de maatschappij. De opdrachten die vanuit het gedachtegoed worden ontworpen lijken op het eerste gezicht simpel, maar dagen de lerende uit om met een frisse blik naar de (digitale) wereld om zich heen te kijken. De Wicked-opdrachten zijn een beetje maf, tegendraads en dagen uit om buiten de gebaande paden te treden. Dit is terug te zien aan de open opdrachten, die vaak in een paar zinnen door een docent zijn uit te leggen. Het zijn ook opdrachten waar de lerende direct mee aan de slag kan. Aan de andere kant zoeken de Wicked-opdrachten ook de grenzen van beperking op. Dat is bijvoorbeeld goed te zien binnen de opdracht One Minute Sculpture: maak een sculptuur die slechts 1 minuut kan blijven staan.  

Het boek Wicked City vormt een mooie aanvulling op de twee andere publicaties: namelijk Wicked Arts Assignments: Practising Creativity in Contempory Arts Education (2020) en Wicked Arts Education: Designing Creative Programmes (2024) – beiden ook in het Nederlands verkrijgbaar! Wat Wicked City een supertoffe publicatie maakt, is dat de Wicked-opdrachten zijn ontworpen door eerstejaarsstudenten van Breitner Academie (hbo-opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving in Amsterdam). Wat deze publicatie extra waardevol maakt, en waarom ik zo enthousiast ben, is dat deze DBKV-studenten tijdens hun opleiding al werden uitgedaagd kunsteducatieve opdrachten te ontwikkelen vanuit het Wicked-gedachtegoed. Door studenten direct met dit gedachtegoed te laten werken, blijft het niet bij theorie: ze leren het uitdragen en kunnen zo meer mensen kennis mee laten maken en inspireren. Bijvoorbeeld op de plekken waar ze stage lopen, en later op de scholen waar ze als kunstdocenten aan de slag gaan.  

Ik ben dan ook heel blij dat ik getipt ben over dit boek! Het geeft me de hoop dat Wicked Arts Assignments toch niet onbekend blijft, en dat het misschien enkel een kwestie van tijd is dat meer kunstdocenten deze methode zullen ontdekken en uitdragen. 

Wicked & Verwonderd

Blog / Kesha Felipa / 24-10-2024

Verwondering, dat voel ik. Niet door een kunstwerk. Nee, door iets wat mij de laatste tijd opvalt. Een Kunstloc Brabant-collega kwam laatst naar me toe en zei dat haar iets opvalt. Daarna een andere collega. Ons valt precies hetzelfde op, en dat verwondert me.

Dus besloot ik het te polsen bij mijn collega’s van Cultuur Oost en Plein C, twee andere provinciale kenniscentra cultuureducatie, tijdens onze tweemaandelijkse Teamsmeeting over vo en mbo.

Niet alleen mijn Kunstloc Brabant-collega’s en ik blijken verwonderd te zijn. Tijdens de onlinemeeting bleek dat adviseurs cultuureducatie uit Gelderland en Noord-Holland precies hetzelfde opvalt. En ze hebben precies dezelfde vraag die ik heb: hoe komt het dat Wicked Art Assignments onbekend is bij veel professionals in het kunstonderwijs?

In de Teamsmeeting begonnen we na te denken. Wat mist er in onze dienstverlening waardoor denkkaders en bijbehorende praktische handreikingen over hedendaagse kunsteducatie niet bekend zijn? Wicked Art Assignments is niet het enige slachtoffer. Zelf ben ik fan van het denkkader ‘Myceliumdenken in de kunsten’ en het boek hierover: Let’s Become Fungal! Mycelium Teachings and the Arts (2023). Als ik hierover of over andere posthumanistische perspectieven in het onderwijs begin te praten kijken mensen me vragend aan: ‘Huh, wat?’.

Er volgde spontaan een korte brainstormsessie waarin eigenlijk nog meer vragen naar boven kwamen drijven. Zoals: hoe kan een leven lang leren hier een rol in krijgen? Wat is er nodig om kennis te delen over nieuwe en andere manieren van doen voor kunsteducatie? We vroegen ons ook af hoe het zit met alumnibeleid van DBKV-opleidingen en andere kunstvakopleidingen. Een collega uit Noord-Holland gaf aan dat daar veel potentie zit. Want wie moet anders het perspectief van kunstvakdocenten, ook die in opleiding, verbreden als het gaat om het kunstonderwijs? Een andere vraag was: hoe belasten we de kunstvakdocent niet met meer werk bovenop alle taken die er al liggen?

Mijn vraag in onze onlinemeeting over Wicked Art Assignments raakte iets. Het idee is nu dat we er iets mee moeten doen. Hoe dan ook. Zoals mijn Cultuur Oost-collega zei: ‘Waarom moeten we dit alleen doen, ieder van ons in ons eigen gebied? Laten we onze krachten bundelen, over de provinciale grenzen heen en het samen doen!’ Het haakt precies aan hedendaagse kunsteducatie: interdisciplinair en vanuit de community samenwerken.

Studie(un)link

Blijdschap, maar ook fear of missing out: ik ben geslaagd voor mijn studie master Kunsteducatie! Wat nu?! Ik kijk er niet naar uit om me officieel uit te schrijven via Studielink als student aan Fontys Academy of the Arts. Ik heb een derde van mijn leven gestudeerd aan verschillende creatieve opleidingen, aan zowel een ‘gewone’ hogeschool als kunstacademies.

Na vier afgeronde studies voelt het niet alleen als een hoofdstuk dat wordt afgesloten, maar ook als een deel van mij dat ophoudt te bestaan. Klinkt dramatisch, maar ik moet echt wennen aan een nieuwe fase zonder de spanning of ik een opdracht heb gehaald. Om wekelijks naar lessen te gaan. Altijd rond te lopen met de vraag of het niet beter was om mijn huiswerk te maken dan te chillen op een terras. Daarom grappen vrienden die ik leerde kennen tijdens de master dat we precies over 1 jaar bij elkaar komen om te zien wie een nieuwe studie is gestart. Waarna we meteen zuchtend en steunend mopperen dat we er wel klaar mee zijn om door hoepels te springen.

Het mooie van kunsteducatie is dat het niet stopt omdat je klaar bent met de middelbare school, of in mijn geval met een opleiding aan een kunstacademie. Wat ik vooral ga missen is dat dikke vette kruis in mijn agenda om tijd te reserveren voor studie en reflectie. Als docent heb je ruimte nodig voor kennisontwikkeling. Dat is door alle werkdruk en personeelstekorten helaas niet altijd haalbaar. Dat is heel jammer, want als docent ben je eigenlijk de eeuwige leerling; je kunt nu eenmaal niet alles weten.

Ik zal zelf die dikke kruizen in mijn agenda moeten zetten om in een onderwerp te duiken. Tegenwoordig hoeft dat niet per se in de context van een studie of training. Door alle digitale platforms zoals LinkedIn, Discord en Teams is het makkelijk om per onderwerp communities op te zetten of bij een bestaande community aan te sluiten. Het plezier van leren zonder alle toetsen!

Ik ga me dan wel uit schrijven bij de kunstacademie, maar zal een student voor het leven zijn en blijven. Wie weet wat ik tegenkom om toch verder te studeren na de zomer.

Geniet van de zomervakantie en tot ziens in het najaar!

Heks

Het is PLG-avond bij Kunstloc. Mijn collega en ik hebben aan het begin van dit jaar weer een professionele leergemeenschap opgezet. Ditmaal storten we ons met een groep professionals uit het veld van fashion en textiel op het vraagstuk ‘hoe kan art & fashion bijdragen bij het gesprek in de klas over inclusie?’ En dan met name in het voortgezet onderwijs.

Met de groep ontwikkelden we in een paar bijeenkomsten een werkwijze waarmee we kijken naar de digitale cultuur van aesthetics en core’s. Veel jongeren houden zich hiermee bezig, via bijvoorbeeld TikTok. Bekende aesthetics en core’s van de afgelopen tijd zijn: Mob Wife aesthetic, Dark Academia aesthetic, Cottagecore en Softgirlcore.

Hoewel we als groep hadden afgesproken om een paar kledingstukken en items mee te nemen vanavond, hebben we allemaal onze halve kledingkast in tassen meegebracht. Hiermee stellen we een aantal aesthetics samen, aan de hand van drie kaartjes uit een grote stapel met verschillende woorden. Door het spelen met kleding en de vreemdste items zoals een roomspray verliezen we even uit oog waarom we aan het werk zijn. Als iemand het woord Witch trekt, worden we wakker geschud.

Wat zegt dit woord als je als docent met leerlingen deze opdracht doet? Het woord roept bij iedereen iets anders op. Ook op deze woensdagavond binnen onze PLG. Heks kan voor sommige mensen betekenen dat je je verdiept in spiritualiteit. Maar het kan ook bepaalde stereotypen naar boven halen.

We besluiten even stil te staan en pellen de lagen af van wat de macht van kleding en woorden kan zijn. Een heuptasje kan sterke gevoelens naar boven brengen over uitsluiting van groepen mensen. Als je er een ketting bijlegt wordt het verhaal van de wereld achter een aesthetic meteen anders.

Aan het einde van de avond zijn we moe, maar toch vol energie voor de volgende en laatste bijeenkomst. Dan gaan we dieper in op de vraag hoe je op een veilige manier in de klas gesprekken kunt voeren over stereotypen, want woorden doen ertoe. En daarom is het belangrijk om het gesprek erover niet uit de weg gaan. Want zelfs een toverspreuk kan het ongemak niet wegnemen.

Antieke millennial

Zal ik het doen? Of toch niet? Ik zit te twijfelen of ik een TikTokaccount aan zal maken. Ik moet op de hoogte blijven van wat die kids doen. Ja toch?

Het feit dat ik het woord kids gebruik, zegt al genoeg. Ik voel me niet per se meer zo jong. Dat benadrukt Generatie Z (Gen Z) maar al te graag op het meestgebruikte Gen Z-socialmediaplatform van dit moment: TikTok. Op TikTok maakt Gen Z met lollige video’s gehakt van onze millennialtrekjes. Zoals dat wij millennials nog een portemonnee hebben of skinny jeans dragen.

Ik ben een soort van ‘vintage millennial’ (eind jaren 80 geboren). Mijn medemillennials die aan het begin van de jaren 80 zijn geboren worden genadeloos ‘geriatrische millennials’ genoemd. Ik voel me tegenwoordig steeds minder vintage, eerder antiek. Want als ik een winkelketen als Weekday binnenloop en de nieuwe collecties zie hangen, hef ik zuchtend mijn armen ten hemel en mompel ik dat ik die ‘nieuwe’ items al aanhad toen ik 11 jaar was.

Toch vind ik het belangrijk aansluiting te blijven houden. Trends komen en gaan. En komen weer terug: hallo Tamagotchi, je bent er weer! Volgen wat jongeren nu trekt op het gebied van kleding, taal, muziek en gadgets is niet alleen een raam, maar ook een spiegel waarin ik verhalen terugzie die ik nog ken uit mijn eigen jeugd. Ondanks dat wij millennials het mikpunt van spot zijn, bieden kunst en cultuur mogelijkheden om samen te zien waar we elkaar wél kunnen ontmoeten, zoals zeer binnenkort op de werkvloer.

Wat de status is van mijn TikTokaccount? Nog steeds niet aangemaakt. The Gram heb ik afgebouwd, omdat ik anders maar blijf scrollen. Dat is ook de reden dat ik alleen maar de Stories check. Met TikTok op mijn telefoon wordt het eindeloze scrollen alleen maar erger.

Ik vertrouw er maar op dat deze antieke millennial altijd een brug kan bouwen tussen Gen Z en de generaties erna zoals Generatie Alpha: want die Tamagotchi komt sowieso altijd weer back in fashion.

Fangirlen

Er kwam een mail binnen op mijn studentenmailadres met de vraag of ik aanwezig wilde zijn bij een soort collegetour binnen Fontys Academy of the Arts (FAA) met demissionair staatssecretaris Uslu. De studieleiders van de verschillende opleidingen van de FAA hadden een klein groepje studenten benaderd om deze middag bij te wonen. Daar zeg ik geen nee tegen. Als student van de master Kunsteducatie heb ik zeker vragen voor Uslu, ondanks dat zij onderwijs niet in haar portefeuille heeft.

Eén van mijn Kunstloc-collega’s plaagde me in aanloop naar de collegetour, omdat ik heel enthousiast was over deze ontmoeting. Volgens haar ben ik een fangirl. Dat klopt. Ik vind Gunay Uslu na een reeks staatssecretarissen en ministers op het gebied van cultuur, die niet echt (of gewoon geen) hart hadden voor cultuur, een verademing.

Na Uslu’s bezoek dacht ik na waarom ik zo aan het fangirlen was. Niet omdat ze een ster of bekende Nederlander is. Dat is het niet, ondanks haar grote presence. Ik merk dat een dertigplusser zoals ik nog steeds een rolmodel nodig heeft. Niet omdat ik de ambitie heb om in het kabinet of in de Kamer te gaan zitten. Ik zie nog steeds weinig mensen die op mij lijken of op de kinderen waar ik mee opgroeide op posities in de kunst- en cultuursector. Dat Uslu een belangrijke positie had in de regering geeft mij inspiratie en hoop. Een paar weken na de collegetour besloot Uslu te stoppen als demissionair staatssecretaris. De recente verkiezingsuitslag verbaasde mij helaas niet, maar ik ben wel geshockt. Daarom wil ik vasthouden aan Uslu’s begin voor een nieuw pad in het cultuurbeleid.

Gunay Uslu heeft een studie Cultuurwetenschappen gedaan. Dit laat zien aan kinderen die meer met haar delen, zoals Turkse roots, dat je met een studie in de kunsten ondernemer kan worden, bij een museum kan werken, kunt promoveren én in de regering terecht kan komen.
Ik weet niet hoor, maar dat is gewoon vet!

Laten we voor 2024 Uslu’s energie en liefde voor cultuur vasthouden, ondanks de politieke wind die waait door het land. Laten we aan leerlingen zien dat het waardevol is om te houden van kunst en cultuur. En daarom ons hard maken voor cultuureducatie binnen en buiten de schoolmuren.

Thuis op School

Het onderwijs heeft me altijd geboeid. Tijdens mijn opvoeding gold het als de toegangspoort naar een ‘beter’ leven. Alleen bleek het onderwijs tijdens mijn basisschooljaren voor mij een waar strijdveld te zijn.

School wordt gepresenteerd als een plek waar je als leerling tot ontplooiing komt. Maar ik werd er altijd op gewezen dat ik niet in het plaatje paste. De opgelegde meetlat was bruut. Daarnaast hielpen aannames en vooroordelen van mijn leraren niet. De hoepels waar leerlingen doorheen moesten springen, bleken voor leerlingen zoals ik (met een migrantenachtergrond) hoepels met doornen.

Gelukkig kon ik mijn gang gaan tijdens tekenen en handenarbeid (yep, ik ben een 90’s kid). Deze lessen boden ook ruimte om met klasgenootjes te praten over verhalen waar minder ruimte voor was tijdens andere lessen. Deze ervaring plantte bij mij een zaadje voor het geven van beeldende vakken – later als ik groter was en nadat ik eerst iets voor mijzelf had gedaan zoals modevormgeving of illustratie. De ruimte die ik pakte tijdens de kunstlessen op de basisschool gunde ik ook andere kinderen.

Maar jaren later is alleen strijden voor het goede doel ook maar alleen. Dat merkte mijn Kunstloc Brabant-collega waar ik intensief mee samenwerk op het gebied van kansengelijkheid en cultuuronderwijs ook.
Dus besloten we in de lente van 2023 een PLG (professionele leergemeenschap) op te richten. We vroegen mensen met verschillende achtergronden (zoals filosoof, inclusie-adviseur en basisschoolleerkracht) en perspectieven om door middel van co-creatie een concreet handvat te ontwikkelen rondom het thema kansengelijkheid. Hiervoor bood het Kinderboekenweekthema van dit jaar inspiratie: Bij mij thuis. Het handvat zou op een speelse wijze inzicht geven in wat er nodig is voor een kind om zich thuis te voelen in de klas en op school.

Uit de PLG kwam het idee voor een poster met daarop een huis met vijf kamers. Deze kamers bevatten opdrachten, reflectievragen en inspiratie uit de kunst (kunstwerken over thuis mogen zijn). De leraar kan zo met de klas bepalen wat er nodig is om je thuis te voelen in de klas en daarmee ook op school. Op de website van Kunstloc Brabant is alles terug te lezen over het proces en is het lespakket gratis te downloaden. Ik wens je (en je klas) veel plezier met het inrichten van jullie huis!

Ode aan de autodidact

In de biografie over rapper Kendrick Lamar bekroont auteur Marcus J. Moore interdisciplinaire muzikanten zoals Solange Knowles, Jay-Z en Beyoncé (en dus ook Lamar) tot kunstenaars en de nieuwste avant-garde. Tot mijn schrik speelt mijn eigen vooroordeel op. Mijn beeld is blijkbaar: een kunstenaar heeft aan een kunstacademie gestudeerd en is zelden een autodidact die daarbuiten aan zijn/haar/hun skills heeft gewerkt.

Het beeld dat Moore schept van de nieuwste avant-garde breekt met de ‘oude’ avant-garde. Hierdoor lopen zij niet alleen voor de troepen uit; ze bewegen ver weg van de gevestigde orde. En breken met het beeld wie kunstenaar kan zijn.

Door vragen die ik krijg over kansengelijkheid denk ik vaak mee over hoe meerstemmige cultuureducatie eruit kan zien. In het veld wordt een kloof gevoeld tussen het kunstonderwijs en de belevingswereld van leerlingen. Uit de recente monitor Cultuureducatie in Brabant blijkt dat culturele aanbieders hun aanbod aanpassen aan de belevingswereld van leerlingen. Deze aanbieders merken dat ze hierdoor toch vaker op scholen komen waar de meeste leerlingen dezelfde culturele achtergrond hebben als de aanbieder.

Dat zet aan het denken, want de muzikanten die ik eerder noemde en (bekende of minder bekende) makers zoals illustrator Cyarin (Laura Brouwers) hebben vaak een grote fanbase onder jongeren. Wat maakt de autodidact aantrekkelijk voor de jeugd?

Autodidacten zijn vaak omringd door vrienden en diens vrienden als een netwerk om hun werk te delen. In de (online) kringen van een autodidact zijn, voelt alsof je een ‘vriend’ bent. En je hebt het gevoel dat je een onderdeel bent van een gemeenschap met gelijkgestemden.
Een andere aantrekkingskracht van de autodidactische maker is dat je als jongere deze maker zelf kan ontdekken zonder een gatekeeper uit de kunstscene. De hedendaagse autodidact borrelt vaker op via social mediakanalen zoals TikTok, Discord en Instagram.

Tot slot het Each One Teach One-principe. Veel huidige autodidacten hebben hun makerschap geleerd van elkaar en delen vaak (online) hoe zij hun werk maken. Vaak spreken deze makers dezelfde taal als het (jonge) publiek. Daardoor zijn de autodidact en de lerende gelijkwaardig tijdens het leerproces. En ontstaat ruimte – niet alleen voor de maker, maar voor de gehele gemeenschap om de autodidact heen – om samen te experimenteren met verschillende materialen en stijlen om eigen verhalen te creëren.