Bèta Burgerschap: makenderwijs de wereld onderzoeken
08-05-2025
Auteurs: Symen van der Zee, Lida Klaver, Melissa Bremmer & Emiel Heijnen | Beeld: Pickpik RF-p
De combinatie van wetenschap, technologie en burgerschap levert creatieve en kritische leerlingen op. Maar waar blijft de kunst in dit verhaal?
Hoe kun je een spijkerbroek maken én rekening houden met mens en milieu? Technologische ontwikkelingen gaan razendsnel en maatschappelijke vraagstukken worden steeds complexer. Het is dan ook belangrijker dan ooit dat jongeren leren navigeren door deze veranderende realiteit en gefundeerde oordelen leren vormen over dit soort vraagstukken. Dat is waar Bèta Burgerschap in beeld komt: een aanpak waarin wetenschap, technologie en burgerschapsvorming samenkomen.
Vier principes
Bèta Burgerschap helpt leerlingen in het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs om na te denken over thema’s als klimaatverandering, energietransitie of AI. Moet de snackbar in het dorp bijvoorbeeld subsidie krijgen om insectenburgers te promoten? Wat is een goede oplossing om fijnstof uit de lucht te halen? En moeten de huizen in de nieuwbouwwijk ‘smart homes’ worden?
Het idee van Bèta Burgerschap is ontwikkeld door onderzoeker Laurence Guérin (2018). Als uitgangspunt nam zij de zogenoemde epistemische deliberatieve democratie: burgers informeren zichzelf en elkaar en gaan in discussie om samen tot oplossingen te komen te komen.
Vier principes zijn leidend bij Bèta Burgerschap-onderwijs. Het eerste is samen denken. Dit betekent dat leerlingen regelmatig in kleine groepen kennis uitwisselen, waardoor ze hun individuele en gemeenschappelijke kennis vergroten en verbeteren. Het tweede principe is beargumenteren: standpunten onderbouwen met argumenten en ‘bewijs’. Netwerk-denken, het derde principe, gaat over verschillende perspectieven innemen, bijvoorbeeld een korte- en langetermijnperspectief of een lokaal en globaal perspectief. Het laatste principe is beslissingen nemen: alles wikken en wegen en dan besluiten.
‘Creatieve raad’
Bèta Burgerschap is theoretisch goed onderbouwd en in de praktijk beproefd (Bom et al., 2025; Guérin et al., 2021). De aanpak staat. Toch krijgt kunst daarin nauwelijks aandacht, terwijl die in de praktijk vaak onmisbaar blijkt — bijvoorbeeld bij het pitchen van ideeën of het creëren van bewustzijn. Wat als we kunstonderwijs bewust toevoegen? Technologie is feitelijk en rationeel, kunst opent juist de deur naar gevoel, verbeelding en empathie. Laat als docent de leerlingen bijvoorbeeld een theatervoorstelling maken over genetische modificatie of een film over AI en privacy. Dan worden abstracte vraagstukken tastbaar en doorleefd.
En er is meer mogelijk. De technologische thema’s die binnen Bèta Burgerschap aan bod komen, zijn vaak complex en abstract. Wanneer leerlingen tekeningen of animaties maken over de klimaatcrisis of robotisering, worden deze onderwerpen toegankelijker. Via spoken word, muziek of performancekunst kunnen leerlingen zich verdiepen in de meningen en emoties van anderen én hun eigen perspectief delen. Een ‘creatieve raad’, waarin elke leerling reageert op een vraagstuk met een kunstwerk en daarover in gesprek gaat, kan andere perspectieven openen op het maatschappelijk-technologisch vraagstuk.
Kennis én gevoel
Door kunstwerken die maatschappelijk-technologische thema’s verbeelden te analyseren, leren leerlingen niet alleen kritisch te kijken, maar ook kritisch te denken. Wat wil de maker precies zeggen? Wat vind ik daarvan? Laat leerlingen technologie en kunst combineren in ontwerpopdrachten; dan ontwerpen ze niet alleen oplossingen, maar ook hun eigen visie op de wereld van morgen.
Kortom, wanneer we de kunsten betekenisvol integreren in het samenspel tussen wetenschap, technologie en burgerschap, krijgen we onderwijs dat relevant, vernieuwend en verrijkend is. Onderwijs dat leerlingen uitdaagt om makenderwijs de wereld te onderzoeken. Onderwijs met aandacht voor kennis én gevoel. Vanuit het Centre for Arts & Science Education (CASE) wordt vaak gesteld: Arts❤️Sciences. Het mag duidelijk zijn dat deze liefde geheel wederzijds is: Sciences❤️Arts.
Symen van der Zee is lector Vernieuwend Onderwijs aan Saxion University of Applied Sciences
Lida Klaver is onderzoeker bij het lectoraat Vernieuwend Onderwijs van Saxion
Melissa Bremmer en Emiel Heijnen zijn beiden lector Kunsteducatie aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten
Bronnen
Bom, P., Klaver, L., Van Heel, T., Van der Zee, S., Sins, P., & Maseland, J. (2025). Teaching the Green Deal. Saxion Progressive Education University Press.
Guérin, L. J. F. (2018). Group problem solving as citizenship education: Mainstream idea of participation revisited. Saxion Progressive Education University Press.
Guérin, L. J. F., Klaver, L., Walma van der Molen, J., & Sins, P. (2021). Onderzoeksrapport Samen werken aan Bèta Burgerschap. TechYourFuture.
Meer lezen?
Kahn, S., & Zeidler, D. L. (2016). Using our heads and HARTSS*: Developing perspective-taking skills for socioscientific reasoning (*Humanities, ARTs, and Social Sciences). Journal of Science Teacher Education, 27(3), 261–281.
Tolkamp, J., Guérin, L., & Klaver, L. (2019). Bèta en technologie in burgerschapsonderwijs. TechYourFuture.
