De kracht van ecologisch onderwijs
29-09-2025
Auteur: Mara Kunstman | Beeld: 1-4. Studenten minor Arts & Ecology HKU in het bos 5. Eikhaas (Grifola frondosa) Amelisweerd Utrecht Foto Pethan CC BY-SA 4.0 Wikimedia Commons
Deze maand begint voor het tweede jaar op rij een lichting studenten van de HKU aan de minor Arts & Ecology. Tussen de bomen en het gefluit van de vogels leren ze in verbinding te komen met de natuur en hun zorgen over het klimaat om te zetten in creatieve projecten.
De studenten starten de minor met een week kamperen op een scoutingterrein in de buurt van Utrecht. Terwijl ze samen de bossen en velden intrekken en les krijgen in de buitenlucht, maken ze kennis met het hoofdthema: ecologie. Daar werd nog te weinig mee gedaan binnen de HKU als je het Ruben Jacobs vraagt, docent Kunst & Economie. Hij zag dat een groeiende groep kunststudenten worstelt met hun plek in de wereld. Samen met Anke Jongejan en drie andere docenten besloot hij daarom de minor op te zetten.
Na de bekendmaking van de minor, meldden zich al vrij snel studenten aan afkomstig uit allerlei verschillende richtingen binnen de kunstacademie. Ze hadden daar uiteenlopende redenen voor. Voor Brecht Wisman, student Graphic Design, en Wes Kalverkamp, die deze maand aan het laatste jaar van Image and Media Technology begint, was het vooral een diepgevoelde liefde voor de natuur. “Toen ik zag dat je bij deze minor het bos in gaat, was ik eigenlijk al om. Het kamp was voor mij echt een magische week. Het was zo bijzonder om allemaal mensen samen te zien komen die ook langer dan één seconde naar een boom willen staren,” zegt Brecht.
“Ik merkte ineens dat als je aandacht geeft aan je omgeving, je ook echt iets terugkrijgt”, – student Wes Kalverkamp.
Naar buiten
Die buitenlessen en gedeelde ervaringen in de natuur vormen een rode draad in de minor. Elke maandag start de groep in Amelisweerd in Utrecht onder de oudste eik van het bos. Vaak worden ze met kleine opdrachten de natuur in gestuurd. “Tijdens een van de lessen moesten we stil door het bos lopen en de wereld in ons opnemen,” vertelt Brecht. Dan heb je pas door hoeveel ruimte je inneemt als mens en hoeveel geluid je maakt. We moesten een uur zitten en kijken wat er om ons heen gebeurde,” aldus Brecht. “Dat uur stil zitten was echt een soort openbaring,” vult Wes aan. “Ik merkte ineens dat als je aandacht geeft aan je omgeving, je ook echt iets terugkrijgt.”
Dat de studenten veel de natuur in gestuurd worden, is een bewuste keuze. Jacobs: “Ecologie gaat over de wereld om je heen, dan wil je niet de hele tijd in een klaslokaal zitten. Het is belangrijk dat het hele lichaam wordt aangesproken. Je kan als docent wel over dingen vertellen, maar als je buiten bent, spelen alle zintuigen mee. Er gebeuren onverwachte dingen die je van tevoren niet kunt plannen. Ecologisch onderwijs betekent ook dat je als docent niet alles overbrengt, maar dat je meer naast de studenten staat.”
Totemwezen
Dat ‘ecologisch denken’ gaat dus uiteindelijk over veel meer dan naar het bos gaan. “Het gaat heel erg over relaties en dingen met elkaar in verband brengen,” aldus Jacobs. “Om de wereld waarin we nu leven te begrijpen, moeten we dat meer onderdeel maken van onze manier van denken. Als je echt ecologisch gaat denken, ga je zien dat je zelf onderdeel bent van het grote web van leven. Dat jij niet die volledig autonome kunstenaar bent die het allemaal uit z’n hoge hoed tovert.”
Om het ecologisch denken te stimuleren, krijgt de nieuwe lichting studenten dit jaar de opdracht om een soort totemwezen, een levend organisme, als metgezel uit te kiezen. Dat mag een boom zijn, een plant, een dier of bijvoorbeeld een schimmel. Een halfjaar lang nemen ze hun totemwezen mee als een constante inspiratie waar ze zich in verdiepen. Jacobs licht toe: “Bij alles wat ze ervaren, kunnen ze denken: Hoe zou de schimmel hiernaar kijken? Jezelf uit het centrum halen, geïnspireerd door andere vormen van leven, is ook onderdeel van ecologisch onderwijs.”
Werken met wat er is
Dat uitgangspunt vergt een heel nieuwe houding van kunststudenten. Ze leren er meer over tijdens het vak ‘werken met wat er is’, gegeven door Anke Jongejan, docent aan de designafdeling. “Werken met wat er is, houdt in dat je samenwerkt met de omstandigheden en materialen die je hebt,” vertelt ze. “Creativiteit is altijd een coöperatie met de dingen die er zijn, maar het is moeilijk om je daaraan over te geven. Je moet leren dat je niet de baas bent over wat er gebeurt maar dat je wel een belangrijke rol hebt. Het gaat niet om: Is het mooi of is het een goed ontwerp? Maar: hoe kom je ertoe?”
Het is dan ook de manier van werken, in rust en vanuit iets heel kleins, die bij studenten blijft hangen. Brecht: “Het was heel fijn dat het allemaal niet zo gehaast hoefde. Ik heb door deze minor eindelijk de tijd gekregen om uit te vinden hoe ik zelf het beste werk.” Wes sluit zich daarbij aan: “Ik heb vanuit mijn studie meegekregen dat je een schema hebt voor hoe een werkproces eruit moet zien. In deze minor stuurden ze me gewoon met een heel kleine opdracht het bos in en toen gebeurde het. Daar ben ik alleen door deze vrije vorm van lesgeven achter gekomen.”
Mara Kunstman is afgestudeerd als kunsthistoricus en momenteel werkzaam als freelance tekstredacteur binnen de culturele sector.