Het slechtste jongetje van de klas?
15-09-2025
Auteur: Allerd van den Bremen | Beeld: 1. Ed Sheeran Foto Eva Rinaldi Wikimedia Commons CC BY-SA 2.0 2. Slavic children’s folk choir Foto Mikhail Kapychka Wikimedia Commons CC BY-SA 4.0
Welke verschillen zijn er in het muziekonderwijs op Europese scholen? In Zweden is veel aandacht voor popmuziek, in Montenegro draait het juist om folklore. In sommige landen moet er op de basisschool elke week muziek worden gegeven, in Nederland niet. Zijn we bij ons slechter af?
Elk jaar organiseert vakvereniging VLS voor muziekdocenten samen met haar Vlaamse partner LUCA School of the Arts in Leuven, een symposium in het kader van de Europese Dag van Muziek op School (EuDaMus). Op 11 maart van dit jaar stond het muziekonderwijs in vier Europese landen centraal: Engeland, Zweden, Portugal en Montenegro. Uit elk land was een vertegenwoordiger aanwezig.
Op het eerste gezicht leken de verschillen niet heel groot. Zo liet de Engelse muziekdocent een aantal filmpjes zien van zijn brugklassers die op keyboards popliedjes klassikaal aan het instuderen waren. De blikken van herkenning waren groot bij de deelnemers. Aan de andere kant leek de nadruk op traditie en klederdracht in Montenegro verder af te staan van onze ervaringen. Dit doet de vraag rijzen: wat zijn de voornaamste verschillen en overeenkomsten tussen het muziekonderwijs in deze landen en Nederland?
Muziekonderwijs in Europa
In Nederland is muziek een onderdeel van het verplichte kunst- en cultuuronderwijs, zowel in het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs. Elke school moet iets doen aan muziek, maar er wordt niet gespecificeerd hoeveel. Dat zorgt ervoor dat je op de ene basisschool twee uur in de week muziekles krijgt en op de andere school maar een paar workshops in je hele schoolcarrière. Het grote verschil met het voortgezet onderwijs is dat daar vakdocenten werken en muziek op veel scholen een verplicht vak in de onderbouw is. Er zijn echter genoeg scholen waar dat niet het geval is; die bieden bijvoorbeeld enkel beeldende vorming en theater aan. Binnen het vak theater wordt dan af en toe een liedje gezongen, zodat er ook wat aan muziek wordt gedaan.
In de rest van Europa is het wettelijk vaak heel anders geregeld. Muziek is een vak dat op zichzelf staat en echt verplicht is. In Montenegro is dit het meest dwingend. Scholen zijn verplicht om kinderen van zes tot vijftien jaar een tot twee lesuren per week muziek aan te bieden. In landen als Engeland, Zweden en Portugal staan de uren minder vast, maar globaal kan worden gezegd dat in al deze landen leerlingen tot ongeveer twaalf tot veertien jaar verplicht muziekles krijgen. Pas daarna wordt het, net als in Nederland, een keuzevak.
Verplichte vakdocent muziek
In Nederland wordt muziek op basisscholen meestal gegeven door groepsleerkrachten. Slechts een klein aantal scholen werkt structureel met vakdocenten. In Portugal is het daarentegen verplicht om een vakdocent muziek aan te stellen voor kinderen tussen tien en twaalf jaar. In Zweden en Montenegro is het gebruikelijk om vakdocenten voor jongere kinderen in te zetten. Dit wordt vanuit de overheid gestimuleerd. Daarbij moet wel gezegd worden dat zelfs Montenegrijnse scholen het in de praktijk lang niet altijd voor elkaar krijgen om voor elke lagere school een gekwalificeerde docent te vinden.
De situatie in Engeland is in dit opzicht vergelijkbaar met die in Nederland. Groepsleerkrachten geven meestal het vak muziek aan kinderen tot een jaar of twaalf en net als in Nederland voelen ze zich daarin niet altijd bekwaam. Er bestaan zelfs trainingstrajecten voor leerkrachten, vergelijkbaar met onze opleiding tot vakspecialist muziek, die een aantal pabo’s aanbieden aan afgestudeerde groepsleerkrachten.
In het voortgezet onderwijs zien we in Nederland uiteraard wel veel vakdocenten. Scholen moeten bevoegde docenten aanstellen. Dit is ook het geval in Portugal, Zweden, Engeland en Montenegro. Overal vinden we op dit niveau gekwalificeerde en gediplomeerde muziekdocenten.
Ed Sheeran’s stichting voor muziekeducatie
De praktijk is echter weerbarstiger. Ook in Portugal en Zweden klagen muziekdocenten dat het vak niet altijd de waardering en faciliteiten krijgt die nodig zijn. In Engeland bestaat daarbij een groot verschil tussen scholen. In arme buurten is voldoende goed muziekonderwijs steeds minder vanzelfsprekend. Popster Ed Sheeran is een (naar hemzelf genoemde) stichting begonnen om hier verandering in te brengen. Hij heeft onlangs een oproep gedaan aan de Britse premier Keir Starmer om meer te investeren in muziekeducatie, om te voorkomen dat muziek alleen iets voor rijke kinderen wordt. Sheeran komt zelf uit het minder welgestelde Framlingham in Suffolk, waar hij als kind veel profijt heeft gehad van het toen beschikbare muziekonderwijs.
Vanuit de overheid is er geen duidelijke visie op wat elk kind zou moeten leren op het gebied van muziek.
Nieuwe kerndoelen kunst en cultuur
Van het Nederlands muziekonderwijs is moeilijk te zeggen wat er inhoudelijk in de klassen gebeurt. Ons systeem van onderwijsvrijheid zorgt ervoor dat elke school de inhoud voor een groot deel zelf kan bepalen. De kerndoelen zijn algemeen geformuleerd en gelden voor alle kunst- en cultuurvakken. Daar kun je dus veel kanten mee op. Daardoor zie je in Nederland grote verschillen tussen docenten en scholen: op sommige scholen wordt traditioneel lesgegeven, met de nadruk op klassieke muziek en het notenschrift, op andere draait het meer om popmuziek en creativiteit. Als alles goed gaat, worden binnenkort nieuwe kerndoelen geïmplementeerd. Deze zijn een stuk uitvoeriger. Het is wel de vraag in hoeverre dit gaat leiden tot hogere eisen en beter muziekonderwijs, want ook binnen de nieuwe kerndoelen worden nog steeds weinig specifieke eisen voor muziek gesteld.
Buiten Nederland zie je die specificatie wel terug in de nationale curricula. In het curriculum van de landen die op de conferentie gepresenteerd werden, wordt bijvoorbeeld benoemd dat leerlingen moeten zingen, spelen, luisteren en analyseren. De meeste landen gaan zelfs verder. In Montenegro bijvoorbeeld moet het vak muziek de tradities van het land overdragen en leerlingen cultureel bewust maken van hun nationale identiteit. Folklore speelt een grote rol. De filmpjes op het symposium toonden volksdans, maar er was ook veel aandacht voor het begrijpen van klassieke muziek.
…
Is Nederland echt het slechtste jongetje van de klas? Lees het volledige artikel in KZ03/2025.
Allerd van den Bremen is muziekdocent in het vo en verenigingscoördinator bij VLS, de vakvereniging en vakbond voor muziekdocenten.
