Kunstzone

Influencers in de kunstles

Auteur: Sarah Hijmans | Illustratie: Black pregnant woman with Black fetus © Chidiebere Ibe. Adapted from the original illustration © QA International, 2010. https://qa-international.com

Of ze nu op Insta, Pinterest, TikTok of YouTube zitten, kinderen en jongeren worden beïnvloed in wat ze mooi, inspirerend, cool of grappig vinden door wat ze op internet zien. Influencers spelen daarbij een belangrijke rol, en de invloed die ze hebben reikt ver. In Leeuwarden, bij de European Influencers Academy, weten ze daar alles van.

Deike Schulz is lector van het Lectoraat Organisations and Social Media bij NHL Stenden. Ze houdt zich bezig met hoe online content, dialoog en betrokkenheid zich ontwikkelt en betekenisvol wordt. De European Influencers Academy is in 2022 door het lectoraat opgericht.
Deike: ‘Influencers zijn nieuwe iconen in de hedendaagse populaire kunst en cultuur. Uit het Nationale Social Media Onderzoek 2024 van Newcom blijkt dat het aantal gebruikers van sociale media van 15 jaar en ouder is gegroeid van 14,1 miljoen naar 14,3 miljoen (Nederpel, 2024). Ons doel is om bewustwording te creëren van de invloed van influencers die op deze platforms actief zijn en van de impact van online communicatie in de samenleving.’

Koopgedrag en smaak
Om dit te bewerkstelligen zijn er, vanuit de gedachte van het artist in residence concept, jaarlijks twee bijeenkomsten van een week. Maximaal tien Europese influencers komen dan naar Leeuwarden om masterclasses te volgen over onder andere ethisch leiderschap, authenticiteit en interculturele communicatie, over polarisatie en filterbubbels: het besef dat iedereen op internet andere dingen te zien krijgt omdat algoritmes je louter zoekresultaten, video’s en posts voorschotelen die passen bij wat jij interessant vindt, liket en deelt. Gedurende de week delen de influencers ervaringen en kennis met elkaar, met studenten van NHL Stenden en met de onderzoekers van het lectoraat.

Deike: ‘Tijdens deze weken wordt het duidelijk dat influencers niet alleen invloed hebben op het koopgedrag van kinderen en jongeren en hoe hun smaak zich ontwikkelt, maar ook op de vorming van hun identiteit.
Houd je van dansen, dan ga je influencers volgen die coole moves laten zien op TikTok, wil je (elektronische) muziek leren maken, dan ga je op zoek naar DIY-video’s op YouTube. En daar blijft het niet bij, het is meerlagig: het gaat ook over het verkennen en begrijpen van je seksuele geaardheid, politieke voorkeur of de waarden in je leven zoals die over man-vrouwverhoudingen of klimaatbewustzijn.’

Waar de fancultuur vroeger stopte bij het (eenzijdig) adoreren van een film- of popster, kunnen fans en volgers van nu ook interacteren met influencers via digitale platforms. Ze kunnen bijvoorbeeld iets liken of een reactie plaatsen. Influencers kunnen aan hun volgers vragen stellen waar ze in hun content op terugkomen. Hierdoor wordt de parasociale relatie versterkt, dat wil zeggen een gevoel van vriendschap en verbondenheid dat een mediagebruiker (volger) ervaart met een mediapersonage (influencer). Zo’n parasociale relatie wordt ook wel een illusie van een echte vriendschap genoemd, omdat de relatie eenzijdig is. De verbondenheid die je als volger voelt met een influencer kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben. Denk aan influencers die perfecte lichamen als norm presenteren, waardoor volgers een negatief lichaamsbeeld kunnen krijgen, of influencers die body positivity benadrukken waardoor volgers juist meer zelfvertrouwen kunnen krijgen. Het is dan ook belangrijk dat influencers zich bewust(er) worden van de verantwoordelijkheid die ze hebben.

Van zelf- naar wereldbeeld
Deike: ‘Het is interessant om met leerlingen te reflecteren op wat internetcultuur en de content van influencers doet met je zelfbeeld.
Juist omdat volgers zich identificeren met bepaalde influencers, is het persoonlijk welke influencers en welke kanalen iemand volgt. Het zegt iets over wie jij – op dat moment – bent of wil zijn, of over wat je belangrijk vindt. Het werk en de populariteit van influencer, geneeskundestudent en medisch illustrator Chidiebere Ibe (European Influencers Academy 2022) laat bijvoorbeeld zien hoe belangrijk het is dat ook zwarte mensen afgebeeld worden in medische lesboeken en vakliteratuur. Niet alleen opdat zij betere medische hulp krijgen, maar ook om hen te inspireren in de medische wereld te gaan werken. Chidiebere’s voorbeeld laat zien hoe influencers kunnen bijdragen aan het verbreden van je zelfbeeld maar ook van je wereldbeeld. Iets wat kunstonderwijs in mijn ogen ook doet.’

Influencers in je kunstles
Maar hoe kun je dan in het voortgezet of hoger onderwijs concreet aan de slag? Laat leerlingen bijvoorbeeld onderzoek doen naar een influencer die ze interessant vinden, binnen de context van jouw vak of daarbuiten. Begin met een factsheet: waar komt een influencer vandaan, hoeveel volgers heeft iemand, binnen welk (sub)genre of thema past de content? Kijk kritisch naar de inhoud: welke boodschappen verspreidt de influencer, met welk doel en welke invloed heeft dit op hun volgers? Hoe ziet de parasociale relatie eruit?
Laat leerlingen hun bevindingen presenteren en praat erover. Of laat ze met behulp van een AI-tool zoals ChatGPT of Canva een virtual (niet menselijke) influencer ontwikkelen. Bekijk daarvoor de website virtualhumans.org waar allerlei voorbeelden van virtuele influencers te zien zijn. Tijdens het maakproces discussiëren de leerlingen met elkaar over welk doel hun virtuele influencer voor ogen heeft, wat voor content deze maakt en of er een commercieel belang is. Laat ze een bio maken zoals dat bij een socialmediaplatform gebruikelijk is. Hoe ziet het design van de virtuele influencer er vervolgens uit? Waarom hebben de leerlingen voor bepaalde kenmerken gekozen?

Een wat kleinere opdracht kan ook. Laat leerlingen memes maken die de clichés van de influencer-cultuur belichten. Dit kan een leuke manier zijn om kritisch denken te bevorderen. Wat is positief aan een influencer en wat negatief?

KZ06/2024