Lectoren ontwikkelen muzieklessen voor digitale muziekinstrumenten voor leerlingen met een beperking
Auteurs: Melissa Bremmer, Michel Hogenes, Debby Korfmacher en Janine Stubbe | Beeld: 1. Markus Vastenhout (†) bespeelt de Magic Flute en Tatum den Boer de Adapted Acoustic Guitar Foto Fred Roland 2. De Magic Flute en de Adaptive Travel Sax Fotografie Jonathan Andrew
Leerlingen met een beperking komen vaak barrières tegen als ze op muziekles willen. In het onderzoek Meespelen! ontwikkelen twee lectoraten samen met muziekeducatieve partners lessen voor digitale muziekinstrumenten. Daarmee willen ze muziekonderwijs inclusiever maken.
My Breath My Music is een van de partners in het onderzoek. Deze stichting ontwikkelt unieke digitale muziekinstrumenten samen met en voor mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking. Digitale instrumenten hebben een aantal bijzondere voordelen. Zo zijn traditionele muziekinstrumenten, zoals een dwarsfluit of saxofoon, meestal zwaar om vast te houden, terwijl digitale instrumenten vaak lichter zijn. Afhankelijk van hoeveel spierkracht iemand heeft, kan je ook de gevoeligheid van de knoppen of toetsen aanpassen.
Het snijvlak van muziek en technologie biedt ook creatieve mogelijkheden. Je kunt vaak allerlei geluiden én instrumenten selecteren op een digitaal instrument. Dit maakt het mogelijk om met verschillende geluiden te experimenteren zonder dat je meerdere fysieke instrumenten hoeft te kopen of moet kunnen bespelen.
Zo ontwikkelde de stichting onder andere de Magic Flute. Dat is een digitaal instrument dat je zonder handen kan spelen, waar je weinig longvolume voor nodig hebt, en die je voorziet in meer dan 128 geluiden (van fluit tot elektrische gitaar). Ook ontwikkelde ze de Travel Sax, een digitale saxofoon. Die weegt slechts 300 gram, bootst de vingerzetting en het gevoel van een traditionele saxofoon na, en het geluid komt uit een speaker.
Muzieklessen ontwerpen
Deze digitale instrumenten zijn nog zo nieuw dat er nauwelijks muzieklessen voor geschreven zijn. Muziekdocenten kunnen het daarom lastig vinden om hierop les te geven: Welk repertoire is geschikt? Welke techniek en houding zijn passend? Welke creatieve muzikale activiteiten bestaan er voor deze instrumenten? Met ons ontwerponderzoek willen we daar verandering in brengen en docenten didactische handvatten geven. Dit doen we door negen beginnerslessen te ontwerpen en testen voor de Magic Flute en Travel Sax, voor leerlingen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking.
De eerste fase van het ontwerponderzoek is afgerond: per instrument liggen er negen conceptlessen klaar. Deze lessen ontwierpen we op basis van de praktijkkennis van pionier-muziekdocenten die lesgeven op de Magic Flute of Travel Sax. We keken hoe ze techniek aanleerden, welke creatieve muzikale activiteiten ze deden, welk repertoire ze gebruikten, hoe ze met notatie werkten, en hoe ze de autonomie van hun leerling stimuleerden. Verder maakten we gebruik van de kennis van onze andere samenwerkingspartners: het Leerorkest heeft ervaring met het ontwikkelen van lessen voor beginners op verschillende muziekinstrumenten, en Meer Muziek in de Klas heeft kennis over het gespecialiseerd onderwijs.
De conceptmuzieklessen bevatten een aantal opvallende aspecten. Zo verwerkten we er verschillende vormen van muzieknotatie in, van traditionele muzieknotatie tot notatie die alleen uit kleuren bestaat. De docent kan op deze manier kijken welke notatie het beste bij de leerling past. Ook verwerkten we een multimodale werkwijze in de lessen: informatie wordt in verschillende modaliteiten aangeboden, zoals zien, horen en voelen. Zo kan een leerling bijvoorbeeld een ritme spelen terwijl de muziekdocent het ritme zachtjes ter ondersteuning op de schouder meetikt.
Muzieklessen testen
Nu de conceptmuzieklessen af zijn, gaan we door naar de tweede fase van ons ontwerponderzoek. Hierin gaan andere muziekdocenten deze lessen testen. De docenten – twee per instrument – krijgen tijdens een testlab eerst uitleg over hoe de Magic Flute of Travel Sax werken en maken kennis met de inhoud van de lessen. Daarna testen ze de lessen in hun lespraktijk met hun leerlingen. Na de vierde en de negende les interviewen we de docenten over hun ervaringen: wat vinden ze en de leerlingen goed aan de lessen? En wat kan beter, of, wat mist er nog? Op basis van hun feedback verbeteren we de lessen.
Om de lessen nog toegankelijker te maken, maakt het Leerorkest bijbehorende instructiefilmpjes. Daarin laten we zien hoe de digitale muziekinstrumenten werken én kunnen leerlingen direct zien hoe andere leerlingen de Magic Flute of Travel Sax bespelen. Dit geeft hen niet alleen concrete voorbeelden maar ook inspirerende rolmodellen. De lessen en filmpjes worden in zomer 2025 gepubliceerd op de website orkestindeklas.nl. De digitale instrumenten kun je bij My Breath My Music huren.
Meespelen of samenspelen?
Met ons ontwerponderzoek willen we het muzikale aanbod voor leerlingen met een beperking verrijken. Op de lange termijn hopen we dat het onderzoek bijdraagt aan inclusieve muziekeducatie, doordat leerlingen met een beperking mee kunnen doen in het instrumentale muziekonderwijs. Uiteindelijk willen we dat leerlingen met een beperking op hun Magic Flute en Travel Sax ook kunnen spelen in bands, ensembles of orkesten – net als andere leerlingen. Meespelen verandert dan hopelijk in samenspelen!
Melissa Bremmer is lector Kunsteducatie aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Michel Hogenes is verbonden aan de pabo van De Haagse Hogeschool en Lucia Marthas Institute for Performing Arts. Michel is tevens voorzitter van Gehrels Muziekeducatie. Debby Korfmacher is docent aan het Conservatorium van Amsterdam en projectleider van My Music Ability. Janine Stubbe is lector Performing Arts Medicine aan Codarts Rotterdam.
Dit onderzoek is een samenwerkingsproject van:
Het Nationaal Regieorgaan SIA financiert het onderzoek middels de KIEM-middelen.