Moederschap en kunsteducatie: een gouden combinatie?
Auteur: Mirjam van Tilburg | Beeld: Mutter mit Zwillingen (1927/1937) Käthe Kollwitz Foto Axel Mauruszat (fragment) Wikimedia Commons
Moeders in het kunstonderwijs zijn er genoeg. Maar waarom blijft hun ervaring zo vaak onzichtbaar en onbesproken in de werkomgeving? Kunstvakdocent en senior onderzoeker Mirjam van Tilburg (PhD) breekt op Moederdag een lans voor meer openheid over de invloed van het moederschap op het kunsteducatieve werkveld.
Artist-in-residenceplekken speciaal voor jonge moeders, een tentoonstelling in het Centraal Museum getiteld Good mom, bad mom, en twee boeken over moederschap in de kunst: Mothering Myths en Het moedermodel. In 2025 staat de toegankelijkheid voor moeders in de beeldende kunst duidelijk ter discussie.
Niet dat moederschap nooit eerder is aangekaart in de kunst. De Amerikaanse kunstenaar Mierle Laderman Ukeles schreef haar Manifesto for Maintenance Art, 1969! over de kunst van het uitvoeren van huishoudelijke taken. De geboorte van haar kind was een breuk in haar praktijk. Waar ze eerst haar tijd wijdde aan sculpturen, was haar leven nu gevuld met onderhoud: schoonmaken, borstvoeding, luiers. Ze ging daarom in een tentoonstellingsruimte wonen en deed deze taken in het museum. Op foto’s zien we haar het museum bezeten schrobben—een bezwering, een manier om haar eigen voorwaarden van haar praktijk als kunstenaar te forceren.
Mijn dochters waren vier en zes toen ik merkte dat ik mezelf niet meer actueel kon houden. Netwerkevenementen en avondlezingen putten me uit. Vroeger was ik goed in netwerken, nu kwamen er geen rechte zinnen meer uit mijn mond. Ik besloot mijn eigen voorwaarden te creëren. Ik bezocht geen losse evenmenten meer, maar creëerde zelf één lang ontwikkeltraject. Daarmee koos ik voor een nieuw ontdekt talent: geduld. Een project van zeven jaar? Sinds ik moeder ben schrik ik daar niet meer van, zolang ik maar thuis en gekke uren kan werken. Ukeles ging schrobben; ik begon aan een PhD bij Antwerp Research Institute for the Arts.
In het begin kreeg ik vaak te horen dat dit een ‘dappere keuze’ was. Ik wist stiekem wel beter. Het was niet dapper, het was noodzakelijk om me te behoedden voor golven van apathie, alles overheersende empathie met de kleintjes en voor de muren die op me bij vlagen verstikte. Het studeren zorgde ervoor dat dit innerlijke kolk van onrust wegbleef. Voor een situatie die voor mij benauwend werkte. Ik kon mezelf voeden en uitdagen, zonder dat ik in de avonden weg was. Ik investeerde niet in zichtbaarheid op de korte termijn, maar in invloed op de lange termijn.
Na zeven jaar sprak ik mijn dankwoord uit. Mijn dochters zaten op de eerste rij: trots. Daarna kreeg ik felicitaties met de toevoeging: “Zo, nu kun je weer lekker bij je gezin zijn.” Ik knikte schaapachtig, maar het stoorde me. Ik had zelden ’s avonds of in het weekend aan mijn PhD gewerkt. Dit deed ik twee dagen in de week als de kinderen naar school waren, of in de (hele) vroege ochtend uren. Het vooroordeel dat als je een PhD geen tijd voor je gezin hebt klopte dus niet. Toch voelde ik me teruggeduwd in het beeld van de stille, onbaatzuchtige moeder. En dat kolken dan?
In de kunsteducatie lijkt een discussie over moederschap en werk misschien overbodig. In het voortgezet onderwijs zijn deeltijdbanen de regel en internationale reizen zeldzaam. Het lijkt een veilige haven. Toch zie ik jonge kunstvakdocenten stoeien. Ze hebben hun eerste jaren na de opleiding geïnvesteerd in hun lespraktijk, en dan komt het moederschap. Zelfontwikkeling? Die moet maar even wachten. Nascholing in avonden of weekenden is logistiek lastig en nog vaker uitputtend, en het onderwijs is al de sector met de meeste burn-outs.
Ik roep niemand op om een PhD te doen of een schoolgebouw te schrobben, maar voor moeders bij wie het vanbinnen kolkt: er is niet één oplossing. Forceer je eigen voorwaarden. Misschien is dat juist het tegenovergestelde van wat verwacht wordt – zoals Ukeles liet zien. Maar maak jouw optie zichtbaar! Ik heb er spijt van dat ik niet opener ben geweest over wat het moederschap mij voor mogelijkheden geeft; zoals het geduld, zicht op lange termijn en het grotere plaatje. Mijn collega’s moesten het doen met mijn geklaag over privé en werk balans. Mijn netwerk online weet niet eens dat ik kinderen heb. Laten we ontdekken en zichtbaar maken wat er allemaal mogelijk is. Je terugtrekken als stille kracht is niet de enige optie.
Mirjam van Tilburg (PhD) is docent aan de master Kunsteducatie van Fontys Academy of the Arts te Tilburg. Daar is ze ook onderzoeker binnen het lectoraat Artistic Connective Practices. Als gastdocent, docent, extern deskundige en reviewer werkte ze bij verschillende kunstacademies in Nederland en Vlaanderen. Ze is opgeleid als kunstvakdocent, beeldend kunstenaar en artistiek onderzoeker.
Bronnen
Morozova, V. (2022). Motherhood in the Arts: The Residencies Supporting Parents. Geraadpleegd op 6 mei 2025, van https://art.art/blog/motherhood-in-the-arts-the-residencies-supporting-parents
Cluitmans, L. & Cate, H. ten (2025) Good Mom, Bad Mom [Tentoonstelling]. Centraal Museum
Cluitmans, L. & Cate, H. ten (2025) Mothering Myths, An ABC of Art, Birth and Care. Valiz.
Wolf, J. (2025). Het moedermodel, Over kunst, vrouwen en moederschap. Atlas Contact.
