Kunstzone

Vakintegratie met muziek – lesontwerpen doe je samen!

14-07-2025

Auteur: Johan Sterken | Beeld: PickPik RFp

Een goede geïntegreerde les ontwerpen kan een behoorlijke uitdaging zijn. Hoe zorg je ervoor dat je de leerdoelen van de verschillende vakken behaalt? En hoe kun je jezelf verrassen met een mooi lesontwerp? Johan Sterken van de werkgroep Vakintegratie met Muziek deelt zijn ervaringen.

In Kunstzone nummer 2 (juli 2025, pp 16-18) vertelt een leerkracht dat vakintegratie met muziek zowel makkelijk als moeilijk is. Makkelijk, want vrijwel ieder onderwerp of vak kan bij muziek aansluiten. Maar ook moeilijk, want als je het écht goed wilt doen, vraagt dat niet alleen expertise op het gebied van muziek, maar ook van het vak waarmee je je les wilt integreren.

Muziek en rekenen
Met deze gedachte in het achterhoofd verzorgden wij, de werkgroep Vakintegratie met Muziek, een workshop op de Panamaconferentie (de jaarlijkse conferentie voor reken-wiskundedocenten), die afgelopen mei in Zeist plaatsvond. Onderwerp was vakintegratie met muziek en rekenen-wiskunde. In de voorbereiding erop besloten we dat de juiste toon voor de workshop er niet een was waarbij wij de rekenexperts wel even zouden gaan vertellen hoe dit volgens ons zou moeten. We kozen voor een onderzoekende houding: wij weten het ook niet, maar we voelen wel aan dat er kansen liggen, dus laten we samen onderzoeken hoe we invulling kunnen geven aan deze integratie. En dan wel op zo’n manier dat we er allebei blijer van worden!

We lieten de rekendocenten met bodypercussie verschillende maatsoorten ervaren en presenteerden een lied waarin mathematische begrippen op muzikale wijze aan bod komen. In de daaropvolgende discussie ontstond het inzicht dat wanneer je goed geïntegreerd onderwijs wilt ontwerpen, je verschillende experts moet laten samenwerken; in dit geval een vakdocent muziek, een rekenen-wiskundedocent en een ‘generalist’ (een groepsleerkracht). Uiteraard kan zo’n ontwikkelgroepje nog uitgebreid worden (denk bijvoorbeeld aan gevorderde studenten of mensen met specifieke kennis van het onderwerp waarover de les moet gaan). 

Experts
Dit idee hebben wij verder uitgewerkt in een artikelenreeks voor De Pyramide, het vakblad voor muziekonderwijs in het po. Alle nummers die in 2025 verschijnen bevatten een uitgewerkte les waarin we muziek integreren met een ander vak: in de onderbouw met dans, in de middenbouw met wereldoriëntatie en in de bovenbouw met burgerschap. Het eerste nummer behandelt de verschillende vormen van vakintegratie zoals onderzoeker Rens Gresnigt die onderscheidt.

Bij het ontwikkelen van deze lessen hebben we drie subwerkgroepjes geformeerd, volgens het principe dat de les ontwikkeld moet worden door minimaal één groepsleerkracht, een muziekexpert en een expert van het vak waarmee geïntegreerd wordt. Zelf namen we vooral een faciliterende rol aan. We organiseerden vier bijeenkomsten van anderhalf à twee uur. Rode draad hierin was de Design Thinking-cyclus.

De ervaringen
Het meest opvallende bij alle drie groepjes is dat geen van de lessen zo is geworden als de deelnemers van tevoren hadden verwacht. Wij denken dat dit komt door de samenstelling van de werkgroepen. Daarnaast hebben wij in het ontwerpproces de deelnemers uitgedaagd om voorbij de eerste ideeën te kijken: kill your darlings bleek een prima motto om van de platgetreden paden af te wijken.
Het is bovendien een goed idee om voorafgaand aan het ontwerpproces elkaar te leren kennen. Eenmaal begonnen bleken de ideeën van anderen uit te nodigen tot discussie. We hebben ervaren dat deelnemers elkaar waarderen om hun expertise; ze stellen elkaar vragen en wisselen associaties uit. Maar vooral de diepgang die ontstaat doordat de experts steeds hun eigen ‘belang’ bewaken, is belangrijk. Het proces is open en – al is er een duidelijk einddoel – het is onbekend hoe het uiteindelijke ontwerp eruit zal komen te zien. Een avontuur!

Nieuw inzicht
Als werkgroep Vakintegratie met Muziek mochten wij bovenstaande ervaringen delen bij de conferentie van de European Association for Music in Schools (EAS), in juni 2025 in het Portugese Évora. Mooi om te zien dat collega’s uit andere Europese landen ook met dit onderwerp aan de slag zijn en onze werkwijze erg interessant vonden. 

In een gesprek tussen Nederlandse pabo- en conservatoriumdocenten uit Nederland ontstond ook een nieuw inzicht. Studenten van de opleiding Docent Muziek worden er doorgaans niet op voorbereid om hun muzieklessen af te stemmen op andere vakken in het basisschoolcurriculum. Pabostudenten komen niet automatisch tot de gewenste diepgang wanneer zij geïntegreerd onderwijs ontwerpen. Hoe mooi zou het zijn wanneer dit in hun opleidingen wél gebeurt? Wij zeggen: ontwerpen doe je samen, en daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen. Geef dit een plek in je (nieuwe) curriculum!

Johan Sterken is docent muziek bij Pabo Emmen en ITEps Meppel (NHL Stenden Hogeschool). Ook is hij voorzitter van het landelijke Netwerk Muziekdocenten Pabo (NMP). Hij maakt deel uit van de werkgroep Vakintegratie met Muziek. johan.sterken@nhlstenden.com