Van Ego naar Eco: Wat als choreografie de mens niet meer centraal stelt?
Blog / Maedy de Miranda / 04-09-2025
Choreografie is vaak sterk gericht op het menselijk lichaam. Maar wat als we onze positie als mens heroverwegen, en choreografie zien als iets dat ontstaat tussen mens en meer-dan-menselijke krachten – van ego naar eco?
Ik woon aan het water en geniet dagelijks van de vele vogels die er leven. Een van mijn favorieten is de fuut. Het is fascinerend om hun ‘dans’ te zien tijdens het baltsritueel. Als een perfecte choreografie zwemmen ze naar elkaar toe, maken snelle kopbewegingen, draaien van elkaar af en duiken synchroon onder. Vervolgens komen ze weer boven om zich met waterplanten in hun snavel weer naar elkaar toe te keren. Ze verrijzen borst aan borst uit het water om de planten uit te wisselen, alsof het een bruidsboeket is. Het mooiste: dit alles gebeurt in een onvoorstelbare synchronie.
Vogels en andere dieren hebben vaker dansmakers geïnspireerd (zoals Crystal Pite) en ik begrijp waarom. Hun bewegingen zijn zowel mindful als indrukwekkend. En wie ooit een murmuratie heeft gezien – een haast meditatieve luchtshow van spreeuwen – heeft zich misschien ook afgevraagd of choreografie wel exclusief menselijk is. Ik denk van niet. We zijn geneigd te vergeten dat wij als mens verweven zijn met onze omgeving en alles wat daarin beweegt. Maar ook ‘levenloze’ dingen hebben bewegingspatronen – zoals een plastic zakje dat door de wind wordt meegevoerd, prachtig in beeld gebracht in American Beauty. Als we daar met een choreografisch oog naar kijken, zien we dans ontstaan uit interactie tussen krachten, materialen en omstandigheden.
In choreografie plaatsen we vaak het menselijk lichaam centraal. Maar wat als we onze positie als mens heroverwegen? Ecodramaturgie daagt ons uit deze blik te verruimen door ecologische principes van onderlinge verbondenheid te integreren. Het is een manier van kijken en maken die relationeel is, waarin menselijke en niet-menselijke actoren gelijkwaardig zijn. De notie van agency of matter kan hierbij helpen. Dit hedendaagse filosofische idee beschouwt materie niet als passief, maar als actief handelend, reagerend en vormgevend. In dans onderzoek ik dit door niet alleen te kijken naar wat menselijke dansers doen, maar ook naar wat materie – zoals wind, doeken of zand – doet en hoe dat elkaar beïnvloedt. Dat samenspel levert nieuwe bewegingen, ervaringen en vormen van betekenis op, waarin menselijke en niet menselijke ‘performers’ samen de voorstelling vormgeven.
Ook in een educatieve context kan het waardevol zijn om leerlingen het perspectief van objecten of de omgeving te laten verkennen: hoe bewegen ze, welke krachten werken erop in, en hoe beïnvloeden ze andere elementen? Welke relaties ontstaan tussen dansers en materialen: hoe verhouden bewegers zich tot de ruimte om hen heen, en welke nieuwe vormen of kwaliteiten van beweging ontstaan wanneer mens en materie in wisselwerking staan?
Op maatschappelijk niveau kan deze benadering van choreografie toeschouwers laten nadenken over hun relatie met de wereld. In tijden van klimaatcrisis is dat cruciaal: ecodramaturgie kan antropocentrisme (de opvatting dat de mens centraal staat) ter discussie stellen en een gevoel van verbondenheid stimuleren. Want zoals wetenschapsfilosoof Donna J. Haraway stelt, “we become-with each other or not at all.” Misschien is dat wel de grootste choreografische uitdaging die we ooit kunnen maken – dat niet alles om ons als mens draait, maar dat wij altijd bewegen in relatie met de wereld om ons heen.
Maedy de Miranda is dramaturg en beleidsadviseur kunst & cultuureducatie, met als specialisatie danseducatie in het voortgezet onderwijs. Na ruim twintig jaar voor de klas en op het podium gestaan te hebben, zet ze zich nu vooral als adviseur in voor een inclusieve en duurzame toekomst waarin kunstonderwijs toegankelijk en betekenisvol is voor elke leerling.
