Kunstzone

Van Gerwen denkt door

Alsof we zonder kunst kunnen, of zonder de mens

Auteur: Rob van Gerwen | Foto: PxHere CC0 (fragment)

We weten dat er met de grootschalige verspreiding van kunstmatige intelligentie iets goed verkeerd gaat, maar wat precies? Tegelijk beseffen we er het belang niet van en doen we er weinig tegen. Wie denkt er met kleine stapjes iets goeds van te kunnen maken, houdt zichzelf én de rest voor de gek.

Natuurlijk zijn wij het zelf die die kunstmatige zogenaamde intelligentie ontwikkelen. Maar het zijn wel bepaalde mensen die het doen, big tech, en alleen voor hun miljardenwinsten. Voor de vorm zitten ze af en toe met de handen in het haar omdat zij ook niet overzien wat ze uitrichten. De handdoek in de ring gooien? Dat nooit.

De anderen zijn bezorgd om hun banen. Maar banen zijn tijdelijke scenario’s om mensen in staat te stellen te floreren, en banen zullen altijd veranderen. Ook dat we ons zorgen maken over een leger van ai-robots is weinig anders dan symptoombestrijding. Die symptomen moeten weliswaar bestreden worden, maar de effecten van kunstmatige intelligentie gaan veel dieper.

We moeten leren inzien dat onze samenleving nu al verandert door kunstmatige intelligentie. Daar gaat het mij om. Dit vraagt om doordenken.

Is het echt minder waard wanneer een algoritme in seconden een afbeelding kan maken terwijl een schilder daar weken voor nodig heeft? (Ja, dat is het inderdaad.) Is het dan geen vooruitgang dat iedereen in luttele seconden ‘kunst’ kan maken? (Nee dus, en het is niet eens kunst.)

Waaruit bestaat dat digitaal maken? Wie of wat maakt het plaatje of muziekstuk? Je ‘prompt’? Is zeggen dat je een schilderij wilt in de stijl van Picasso hetzelfde als een Picasso schilderen, wat toch echt een mens vereist? Is het niet louter vermaak? Op zich heb ik niets tegen vermaak, maar wat voor individuen louter tijdverdrijf is, is dat misschien niet voor onze cultuur, zeker niet als die cultuur meent dat kunstmatige intelligentie de kunstpraktijk ‘zal verrijken’.

Wat moeten we ons bij die verrijking voorstellen? Kunstmatige intelligentie-plaatjes beelden niets af, ze drukken geen emoties uit. Ze zijn wel erg fantasierijk (maar om wiens fantasie gaat het dan?). Als we die plaatjes ook nog in 3D kunnen afdrukken, zodat de verf in lagen op het doek komt, lijkt het net een echt schilderij.

Maar wat zien we straks in die lagen die uit de 3D-printer rollen? Mensen plaatsen een verfstreek met de hand. En ze doen dat omdat ze willen dat iets op hun doek er anders uitziet. Hun redenen kunnen door gepast gevoelige, gepast geïnformeerde, gepast gewezen kijkers opgemerkt en begrepen worden.

Zo kunnen we de maker in het werk zien, en precies daarin ligt de waarde van kunst: in het delen van wat iemand deed om het werk te maken. Natuurlijk zijn niet alle kunstwerken even sterk, maar dit pleit niet tegen kunst, het draagt juist bij aan de motivatie van de schilder.

Vervalsing is kunst zonder de maker. De mens speelt hier vals en doet alsof hij een werk bedacht heeft en dit vervolgens met eigen handen uitgevoerd heeft. Ai-‘kunst’ is vervalsing.

Waarom willen we kunst coderen? Waarom willen we feilbare kunstenaars vervangen door onvoorspelbare producten van niet-makers? Waarom willen we zo voortvarend het kwetsbare handelen van mensen ‘uitfaseren’?

We doen het niet omdat mensen feilbaar zijn en soms immorele dingen doen en we daarom beter af zijn als we ze overbodig maken. We zijn immers zelf die mensen.

Nee, we doen dit alleen omdat het kan. We vinden het geinig, net als de kermis. Alleen zijn dit keer de gevolgen niet te overzien.

Niet aan meedoen.