Kunstzone

Digitale geletterdheid in het kunstonderwijs

De mogelijkheden van digitaal erfgoed

Auteur: Kris Petrasova | Foto: Jelmer de Haas Beeld & Geluid – REMIX

Artificial intelligence (AI) wordt gezien als een van de belangrijkste toekomstige technologieën. Het heeft de potentie om een revolutie teweeg te brengen in de manier waarop kunst wordt gemaakt, geïnterpreteerd en gepubliceerd. Hoe kunnen de kunstvakopleidingen de kracht van digitaal cultureel erfgoed inzetten om studenten daarin te onderwijzen?

AI kan kunstenaars helpen bij het genereren van nieuwe ideeën, het automatiseren van repetitieve taken en zelfs bij het cureren van content. Het gebruik ervan roept echter ook ethische vragen op over auteurschap, authenticiteit en beoordeling. Hier ligt dan ook een belangrijke opdracht voor het hoger kunstonderwijs: studenten helpen om tijdens hun artistieke ontwikkeling op een verantwoorde manier met AI te leren werken.

Digitaal cultureel erfgoed is voor kunstvakopleidingen daarbij een bron van onschatbare waarde. Erfgoedinstellingen dragen de verantwoordelijkheid om cultuur en kennis tot in de eeuwigheid te bewaren. Dat betekent veel meer dan een object een depot zetten. Hoe kunnen de kunstvakopleidingen de kracht van digitaal cultureel erfgoed inzetten in hun onderwijsmethoden? Wat kan interdisciplinaire samenwerking betekenen voor erfgoedprofessionals, docenten en studenten in het kunstvakonderwijs?

Digitale collecties en kennisuitwisseling
De opleidingen kunnen op verantwoorde manier onderzoeksmogelijkheden bieden aan studenten door hen gebruik te laten maken van de services van erfgoedinstellingen. Deze bieden studenten een schat aan materiaal en inspiratie om hun artistieke proces te verrijken.
De collectie van het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid – met meer dan 2 miljoen digitale objecten – kan bijvoorbeeld door (aankomend) beeldend kunstenaars en filmmakers verkend en gebruikt worden via portals als DAAN en de Clariah Media Suite.
SURFconext biedt toegang tot de Clariah Media Suite. Deze tool biedt innovatieve digitale instrumenten om erfgoeddata te analyseren en te visualiseren. Bovendien kunnen gebruikers er ook de media, beschikbaar gemaakt door de erfgoedinstellingen, mee onderzoeken. Beeldresearchers en conservatoren van het instituut kunnen de onderzoeker begeleiden bij het vinden van geschikt materiaal.

Beeld & Geluid is – naast een audiovisueel archief ook een kennisinstituut, waar onderzoek gedaan wordt naar o.a. mediacultuur en AV-archivering. Het doel is de collectie vindbaar en doorzoekbaar te maken en te houden. Daar is veel experiment met nieuwe technologie voor nodig. De zo opgedane kennis wordt gedeeld in verschillende erfgoed- en onderzoeksnetwerken. Door kennisuitwisseling kan het kunstvakonderwijs een grotere rol spelen bij de vorming van kennis over media-erfgoed en studenten aanmoedigen om kritisch na te denken over hoe ze digitaal media-erfgoed op een verantwoorde manier kunnen gebruiken en interpreteren. Interdisciplinaire kennisuitwisseling is cruciaal, omdat het verschillende perspectieven en benaderingen samenbrengt, wat uiteindelijk vernieuwing en verantwoord gebruik van technologie bevordert.

Onderzoek
Onderzoeksprojecten vinden vaak plaats in een internationale context en in samenwerking met verschillende instellingen in Europa. Dat gebeurt ook in het kunstonderwijs en er is veel relevante kennis om te delen tussen het erfgoedveld en het kunstonderwijs.
De resultaten van onderzoeksprojecten kunnen relevante bronnen zijn, en tot uitwisseling van kennis leiden. Platforms zoals Europeana Pro, EUscreen en inDICEs Participatory Platform dienen als resource hubs voor digitaal cultureel erfgoed, ze vormen de toegang tot de collective wisdom van internationale onderzoeks- en artistieke gemeenschappen.

Kunstenaars worden vaak betrokken bij onderzoeksprojecten en artistiek onderzoek krijgt een steeds prominenter plaats in het hoger kunstonderwijs en in de professionele praktijk. Door het gebruik van digitaal erfgoed kunnen kunstenaars hun onderzoek ondersteunen en hun artistieke methoden voeden met betrouwbare informatie.
De synergie die op die manier ontstaat, kan innovatie bevorderen, waarbij wetenschappelijk en technologisch onderzoek aangevuld wordt met artistiek onderzoek. Een voorbeeld van een project is TRANSMIXR, waarbij technologie ontwikkeld wordt voor professionele makers die werken met extended reality (XR).
Tegelijk vinden er in het kunstonderwijsveld ook grote internationale samenwerkingen plaats die voor het erfgoedveld interessant zijn om te volgen en van te leren. Het CYANOTYPES project en het Fast45 platform zijn goede voorbeelden van onderzoeksprojecten waar erfgoedorganisaties veel informatie kunnen ophalen over artistieke en educatieve methoden.

Concluderend
In een wereld waarin AI en opkomende technologieën artistieke praktijken veranderen, is het cruciaal om jonge professionals te onderwijzen over de ethische, juridische en maatschappelijke implicaties van hun werk. Door een diepgaand begrip van technologie en de mogelijkheden ervan te bevorderen, kunnen kunstonderwijsopleidingen hun studenten in staat stellen om op verantwoorde en integere wijze werk te creëren.
Digitaal cultureel erfgoed en verantwoordelijk technologiegebruik kan hen daarbij goed helpen.

Kris Petrasova is programmamaker bij het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid