Aan een zijden draadje

Muziekeducatie overzee

Auteurs: Suzan Overmeer & Shannon Bueno | Foto: Suzan Overmeer Muziekles Leerorkest Aruba

Tijdens de jaarlijkse viering van het MuziekopleidersAkkoord op 4 oktober 2023 in Zwolle, woonde een delegatie van Caribische lerarenopleidingen een sessie bij over uitwisseling van kennis en expertise. Studenten, opleiders van pabo’s en docentmuziekopleidingen spraken intensief over muziekonderwijs met de opleiders uit de Cariben. Vertegenwoordigers van culturele organisaties op de eilanden sloten online aan.

Swingende Caribische muziek klinkt in de lokalen van de Haagse opleiding Docent Muziek. Studenten ontdekken spelend en zingend de groove van de Arubaanse Danza en Tumba. Chris Kross, uitvoerend gitarist en muziekdocent aan het IPA (Instituto Pedagogico Arubano), leidt de lessen samen met percussionist Siegfried Hart. De twee luisteren naar de studenten, ze reageren, improviseren en genieten zichtbaar.
Opleidingscoördinator Muriël Meyer en decaan Adrienne Fernandes, beiden vertegenwoordigers van het LOFO (Leraren Opleiding Funderend Onderwijs) uit Curaçao zijn ook aanwezig.

Het is twee dagen later en het Koninklijk Conservatorium (Den Haag) ontvangt hen om verder te praten over muziekeducatie op de eilanden en natuurlijk ook om samen muziek te maken.

Zorgen
‘Op mijn eiland Aruba bestaat een groot probleem in muziekeducatie. Aruba heeft een rijke muziekcultuur. Maar waar gaat deze muziekcultuur heen als muziek niet meer wordt aangeleerd omdat er niet genoeg mensen zijn die dat kunnen doen? Wat betekent dat voor de toekomstige generaties van het eiland? Wat zal er overblijven van de muziekcultuur die nu al steeds minder mensen kennen? Onze identiteit is onze cultuur en muziek is een belangrijk onderdeel van onze identiteit die behouden moet worden.’
[Shannon Bueno]

Het is overduidelijk. Als er geen muziekdocenten worden opgeleid, verdwijnt muziekonderwijs uit de basis- en middelbare scholen op de Caribische eilanden. Als jongeren geen muziekonderwijs krijgen, is de stap om muziekdocent te worden te onbekend of te groot. Op de lerarenopleidingen is het aandeel muziek klein, want er zijn geen muziekdocenten om het te geven. Het is een kettingreactie.
Dus zijn er vrijwel geen geschoolde muziekdocenten op Curaçao, Aruba en Sint-Maarten. De muziekdocenten die er wel zijn, worden overvraagd. Ze zijn vaak in hun eentje verantwoordelijk voor bijna al het muziekonderwijs op het eiland.

‘Ik begon de opleiding Docent Muziek onwetend van alle druk waarmee ik in de toekomst te maken zou krijgen. Nu ben ik een vierdejaars student die de opleiding binnenkort zal afronden en die nog niet weet waar ze heen moet. Blijf ik hier in Nederland waar oneindige mogelijkheden zijn op het vlak van muziek(educatie), of ga ik terug naar mijn eiland als een van de weinige opgeleide muziekdocenten die het muziekonderwijs dat aan een zijden draadje hangt, moet redden?’
[Shannon Bueno]

In Nederland zijn er andere zorgen. De opleidingen Docent Muziek zijn al jaren te ‘wit’. Hoewel er zeker ontwikkelingen en verschillen in opleidingen zijn, is dat voor allemaal een aandachtspunt. De klassen en groepen waar afgestudeerde studenten na hun studie muziekonderwijs geven, zijn diverser dan die waarin zij werden opgeleid.

Ook zelf opleiden
Voor Muriël Meyer en Adrienne Fernandes is de noodzaak meer muziekdocenten op te leiden die na hun opleiding op de eilanden willen werken, duidelijk. Fernandes: ‘We moeten werken aan bewustwording. Muziekonderwijs is belangrijk, maar het gaat op school nu alleen over rekenen en taal. Daar ligt een taak voor de overheid.’
Er is wel subsidie voor nascholing op Curaçao, bestemd voor kunstonderwijs. Meyer: ‘Maar er zijn geen kunstvakdocenten. De groepsleerkrachten vangen het nu op, waardoor de nascholing in feite een vorm van huiswerkbegeleiding is geworden..’ Beiden beamen het belang om ook op de Cariben, mensen op te leiden. Fernandes: ‘Er zijn geen conservatoria op de eilanden, maar in de lerarenopleidingen zouden we een richting Vakspecialist Muziek op moeten zetten. Daar zijn wel vakmensen voor nodig, en die hebben we niet,’ Meyer: ‘Veel leerkrachten zijn bang om muziekonderwijs te geven. Ze denken dat ze noten moeten kunnen lezen. Ook die moeten we bijscholen.’

Om bewustwording te kweken en meer muziekdocenten op te leiden, zijn rolmodellen nodig. Meyer: ‘Veel jongeren van de eilanden willen baseballspeler worden. Bekende Caribische baseballspelers spelen namelijk in de VS. We zouden dit in de muziek ook moeten hebben.’
Al snel valt de naam van Izaline Callister, de uit Curaçao afkomstige zangeres die de liedbundel Bon Dia Goeiemorgen maakte; een verzameling traditionele kinderliedjes in het Papiamento en het Nederlands. ‘Izaline is geweldig. Maar we hebben er meer nodig’, zucht Fernandes.

Meer oplossingen
Stageplekken voor Nederlandse studenten op de eilanden dragen ook bij aan een oplossing. In 2022 jaar liep een Haagse Docent Muziekstudent vier maanden stage in Aruba, dit seizoen gaan er vier naar Curaçao en Aruba. Ze helpen bij curriculumontwikkeling en nascholing en leren veel van het muzikale erfgoed. Fernandes en Meyer zijn blij met deze samenwerking. Ze vinden tegelijkertijd dat de eilanden zelf meer moeten samenwerken. Daarnaast zien ze kansen in het Opleidingsnetwerk Samen Opleiden. Meyer: ‘Samen Opleiden besteedt veel aandacht aan onderzoek. Het zou mooi zijn als we muziek daarin centraal kunnen stellen.’ Fernandes knikt: ‘Dan kweek je kennis en bewustwording, waardoor studenten op hun stage meer met muziek doen.’
Méér Muziek in de klas werkt ook hard aan meer muziekonderwijs op de Cariben. Na een studiereis (2022) waar studenten van pabo’s en docentmuziekopleidingen workshops over muziekdidactiek gaven op basis van de liedbundel Bon Dia Goeiemorgen, is bijvoorbeeld een nascholing van zestien weken ontwikkeld.

Krachtige verwevenheid
‘Ik verhuisde naar Nederland om te studeren en een professional te worden in muziekeducatie. Ik had de complete steun van mijn ouders hierbij. Dankzij mijn moeder, die heel betrokken is bij het onderwijs, begreep ik het belang van docentschap. Zo belandde ik op de opleiding Docent Muziek en gingen alle deuren voor mij open.’
[Shannon Bueno]

Terug naar de workshops Caribische muziek in Den Haag. De traditionele Arubaanse muziekstijlen zijn krachtig genoeg om de studenten te inspireren, leerzaam is ook de wijze waarop de Arubanen hun muziekstijl overdragen. Niets staat op papier, alles gaat op gehoor en vanuit het hart. Als Kross en Hart laten horen hoe zij – al spelend en op elkaar reagerend – verschillende Arubaanse stijlen afwisselen, luisteren de studenten ademloos. Muziek zit verweven in de Caribische cultuur.
Die kracht moet meegenomen worden in het Nederlandse muziekonderwijs: op de opleidingen en vervolgens op scholen. Dat draagt bij aan inclusief muziekonderwijs en biedt jongeren de kans later muzikale rolmodellen te worden op de eilanden. Rolmodellen die muziekeducatie overzee helpen te waarborgen.

 

Suzan Overmeer is studieleider Docent Muziek Voltijds aan het Koninklijk Conservatorium. Shannon Bueno is vierdejaars student Docent Muziek Koninklijk Conservatorium.

Cover #6

Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)