Artistiek maatwerk in het aangepast muziekonderwijs
Auteur: Marjolein Wagemans | Beeld: Pixabay PCL
Sam heeft een ernstige vorm van autisme. Haar ouders merken haar muzikaliteit op, en kloppen aan bij een muziekacademie. Sams muzikaliteit blijft enkele jaren onbereikbaar, tot de leerkracht aangepast muziekonderwijs via creatieve werkvormen toegang vindt tot haar gesloten leefwereld. Vandaag speelt Sam verschillende liederen op de piano. Door haar absolute gehoor herkent en speelt ze elke akkoordprogressie.
In het deeltijds kunstonderwijs (dko) in Vlaanderen, onderwijs aan academies die buiten het leerplichtonderwijs vallen en zich richten op jongeren én volwassenen, is er de laatste decennia een toenemende vraag naar aangepast muziekonderwijs. De afgelopen jaren is het aandeel van leerlingen met een individueel aangepast curriculum daardoor gegroeid; van enkele uren in de marge naar een uitgebreid aanbod. Deze ontwikkeling vindt onder meer zijn oorsprong in het onderwijsdecreet van 9 maart 2018 dat een drievoudige doelstelling voor de hervorming van het deeltijds kunstonderwijs vooropstelt: verankeren, vereenvoudigen en verbreden. Het aangepast muziekonderwijs wordt in het praktijkveld voornamelijk als ‘muziek op maat’ omschreven.
Individueel curriculum
Elke leerling die erkend is door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH), of over een medisch attest of een gemotiveerd verslag van een psycholoog beschikt, komt in aanmerking voor een individueel aangepast curriculum. Deze leerlingen komen uit alle leeftijdscategorieën en hebben veelal een functiebeperking, autisme en/of een psychische kwetsbaarheid.
Ze volgen individueel of in groep les. De kunstacademie is vrij hier eigen keuzes in te maken, al naar gelang de aard van het artistiek-pedagogisch project.
Artistieke ontwikkeling is individueel verschillend, waardoor maatwerk steeds de toon zet in het deeltijds kunstonderwijs. Dit geldt in sterkere mate voor het aangepast muziekonderwijs. Bij leerlingen met specifieke onderwijsbehoefte in het deeltijds kunstonderwijs wordt voor een aangepast curriculum gekozen en dit wordt tweemaal per jaar geëvalueerd.
Het aanbod van een individueel aangepast curriculum (IAC) in het deeltijds kunstonderwijs in Vlaanderen heeft tot doel optimale leer- en ontwikkelingskansen te bieden aan alle kinderen, jongeren en volwassenen, ongeacht hun functiebeperking. Maar de muzikale wereld van leerlingen is soms geïsoleerd omwille van hun beperkte mogelijkheden, zowel emotioneel, cognitief als motorisch om contact te maken met de leerkracht of anderen. Hierdoor wordt hun muzikaliteit soms als ‘anders’ ervaren, terwijl de leerkracht aangepast muziekonderwijs opmerkt dat deze leerlingen vaak een sterk ontwikkeld harmonisch, melodisch of ritmische gehoor hebben.
Vaardigheden en werkvormen
Leerkrachten aangepast muziekonderwijs zijn meestal op masterniveau geschoolde muziektherapeuten of muziekpedagogen die een lerarenopleiding hebben doorlopen. Flexibiliteit en verworven artistieke vaardigheden van de leerkracht, bijvoorbeeld werken met improvisatie, ontwikkelen van samenspel via creatie, zijn noodzakelijk voor de kwaliteit in deze specifieke vorm van
onderwijs.
Coomans, Foubert en De Backer wijzen in een nog te verschijnen onderzoek op de verschillende manieren waarop artistieke competenties in het aangepast muziekonderwijs worden ontwikkeld: (1) het werken met ortho-agogische speltechnieken om een vaardigheid (bijvoorbeeld luisteren, concentreren) van de leerling te stimuleren; (2) het aanleren van instrument-technische vaardigheden; (3) het ontwikkelen van samenspel.
Aangepast muziekonderwijs is ook een bron voor het ontstaan van nieuwe werkvormen bij de ontwikkeling van de muzikaliteit van leerlingen in het algemeen. Door een inclusieve wisselwerking met het reguliere aanbod van kunstacademies kunnen inzichten gedeeld worden en kan dit inspirerend werken voor alle leerlingen in het muziekonderwijs.
Marjolein Wagemans is leerkracht muziek op maat in de Academie voor Muziek, Woordkunst-Drama en Dans te Geel en gastdocent Muziek en handicap aan LUCA School of Arts. Ze is daarnaast werkzaam als muziektherapeut in het Universitair Psychiatrisch Centrum van KU Leuven. Samen met Mieke Van Uytvanck schreef ze een hoofdstuk over muziek op maat voor het boek Beweging in muziekpedagogiek.
Wil je meer weten over het deeltijds kunstonderwijs in Vlaanderen, zie:
Opleidingenstructuur deeltijds kunstonderwijs – voor (vlaanderen.be)
