Tijdens de verjaardag van mijn partner speel ik traditiegetrouw een aantal verzoeknummers op de piano. Naast het gebruikelijke Piano man hebben onze Oekraïense gasten een opmerkelijk verzoeknummer. Of ik het Oekraïense volkslied kan spelen. Ik open een versie op mijn telefoon, tuur naar de noten en zet vervolgens het volkslied in. Na de eerste frase lopen de tranen over hun wangen. Ver van huis zijn ze even thuis.
Het markeren van een natie door middel van een lied stamt uit de 19e eeuw. Het construct natiestaat heeft een volkslied nodig om voort te kunnen bestaan. Een volkslied verbindt de inwoners door het bejubelen van een gedeelde geschiedenis en construeert hiermee een collectieve identiteit. Ook in de 21e eeuw vervult het volkslied nog steeds een prominente rol bij officiële gelegenheden, herdenkingen en grote sportevenementen.
Een volkslied roept allereerst trots op bij de inwoners van een land. Nederland is in het bijzonder trots op het Wilhelmus want – zo claimen talloze bronnen – ons volkslied is het oudste ter wereld. Al snel ontdek ik dat het Verenigd Koninkrijk ook het oudste volkslied heeft. Oh, Japan zegt hetzelfde. Hoe zit het nu echt? Het Wilhelmus is tussen 1568 en 1572 geschreven, maar het is pas in 1932 door de Nederlandse overheid officieel als volkslied erkend. De Britten hebben als eerste in de wereld hun God save the king tot volkslied gedoopt in 1745. Dan hebben we nog de claim van de Japanners. Hun volkslied Kimigayo is gebaseerd op een waka-gedicht in de periode 794-1185. De erkenning als volkslied volgt in 1868. Volgens de definitie dat een volkslied officieel erkend moet zijn winnen de Britten, maar de Japanners maken ook een grote kans op de eer om het oudste te hebben.
Een volkslied kan ook gebruikt worden om een land te vernederen. In 1880 componeert Tchaikovsky 1812 Ouverture. Het is een bombastisch werk met knallende kanonnen, kerkklokken, vuurwerk en trompetten om de overwinning van Rusland op Napoleon in 1812 te herdenken. Tchaikovsky verweeft op een vernuftige wijze het Franse volkslied La Marseillaise door de compositie heen en laat het muzikale materiaal strijden met een Russisch lied. Uiteindelijk dooft het Franse volkslied uit in de nietsontziende winter en wordt de Russische overwinning onderstreept door oorverdovende kanonschoten en een episch muzikaal slot van God save the tsar. De vernedering van Frankrijk is compleet.
Ten slotte kan een volkslied een land in nood ondersteunen. Na de val van de USSR heeft Oekraïne in 1992 haar volkslied Shche ne vmerla Ukrainy i slava, i volia (Oekraïne is nog niet vergaan) aangenomen. De tekst, boordevol opoffering, oorlog en vrijheid, is aangrijpend actueel. Ik besluit de tekst te leren en heb samen met mijn partner een versie van het Oekraïense volkslied opgenomen. Hiermee hoop ik mijn Oekraïense gasten een hart onder de riem te steken. Hierbij een ode aan hun prachtige volkslied: Shche ne vmerla Ukrainy i slava, i volia
