De stand van examenvakken op havo- en vwo-scholen
Onderwijsaanbod kunstvakken en leerlingenkeuzes
Auteur: Piet Hagenaars | Vormgeving: Marie José Kakebeeke
De werkgroep vakkenstructuur stelt voor om de vijf kunstvakken in de bovenbouw dezelfde structuur en opbouw te geven. Men beoogt hiermee samenhang te creëren ‘tussen de vakinhouden, hun onderlinge relevantie en mogelijkheden om te integreren’. Om dit te kunnen realiseren, moet de school meer kunstvakken kunnen aanbieden.
Het is beslist een prachtig streven, maar een papieren tijger als leerlingen slechts uit een of twee kunstvakken als examenvak kunnen kiezen omdat scholen voor meer vakken geen middelen vrij (kunnen of willen) maken. Voor kunstvakken zijn immers passende vaklokalen en deugdelijke docenten voor nodig. De werkgroep adviseert voorts de kunstvakken weer als verplicht examenvak in het CM-profiel op te nemen. Dan beslist niet enkel de schoolleiding over uitbreiding van het kunstvakkenaanbod – of beëindiging als de school krimpt. Het is een onderwerp waar ook de vakverenigingen zich ongelooflijk hard voor willen maken.
Afname en groei kunstvakken als examenvak
De nieuwe structuur zal, volgens de werkgroep, alle kansen bieden om als kunstvakken gezamenlijk te werken aan een sterke positie in de school. Maar welke positie hebben de kunstvakken op dit moment in de scholen? Hoeveel leerlingen kiezen een kunstvak als examenvak? Hoe breed is het aanbod van kunstvakken in de bovenbouw van havo- en vwo-scholen?
Om het verloop van het aantal eindexamens in de kunstvakken in beeld te brengen, analyseerde ik de data van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) van de havo- en vwo-leerlingen die in 2012, 2017 en 2022 in een kunstvak examen deden (figuur 1 en 2).
Scholen kunnen maximaal acht kunstvakken als examenvak aanbieden: muziek oude stijl, kunst (muziek), tekenen, handenarbeid, textiele werkvormen, kunst (beeldend), kunst (drama) en kunst (dans). In 2012 koos ruim een kwart (26,8%) van de havo-kandidaten ervoor examen in een kunstvak te doen. Het merendeel deed dat in een beeldend vak (19,4%). Van de overige kandidaten deed 5,5% examen in muziek, 1,6% in drama en 0,3% in dans.
De cijfers over 2017 zijn minder gunstig; er waren 6,5% minder examenkandidaten voor een kunstvak. Een vijfde (20,3%) van de havo-kandidaten deed er examen in, waarvan de meesten in een beeldend vak (14,4%). In muziek deed 4,0% examen, in dans 0,2%. Drama kende in dat jaar een bescheiden groei naar 1,7%.
Het schooljaar 2021-2022 laat – vooral voor beeldend – een flink herstel zien. Bijna een kwart (23,1%) doet in 2022 examen in een kunstvak, waarvan 17% in een beeldend vak; muziek (4,2%), drama (1,7%) en dans (0,2%) blijven ten opzichte van 2017 constant. Figuur 1 laat zien dat de meest gekozen havo-examenvakken kunst (beeldend) en tekenen zijn.
Voor het vwo is het niet anders, ook hier bijna een kwart (23,9%) examenkandidaten in 2012, een terugval in 2017 met nipt een vijfde (19,7%) van het aantal leerlingen dat voor een kunstvakexamen kiest, en vervolgens een stijgende lijn naar 2022. In dat jaar opteerde ruim een vijfde (21,1%) van de vwo-examenkandidaten voor een kunstvak. Ook in het vwo kiezen leerlingen het vaakst voor een examen in een beeldend kunstvak. Daarna komt – met wat meer afstand – muziek, drama en tenslotte dans. In 2022 gaat het om respectievelijk 14,3% beeldend, 4,9% muziek, 1,8% drama en 0,1% dans.
Breedte aanbod kunstvakken
De positie van de kunstvakken in de bovenbouw wordt ook bepaald door de breedte van het onderwijsaanbod. De werkgroep vakkenstructuur stelt voor te verwijzen naar een collega-school in de regio, als leerlingen een ander kunstvak als examenvak willen dan die op hun school worden gegeven. Dat roept de vraag op hoe het aanbod van de vo-scholen voor havo en vwo eruitziet. Uit mijn analyse per provincie blijkt dat leerlingen lang niet altijd voor bijvoorbeeld drama of dans bij een andere school terecht kunnen (zie figuur 3 en 4).
Bijna alle havo-scholen (97,3%) bieden één, of meer kunstvakken als examenvak aan. Op de meeste scholen (94,6%) kunnen leerlingen een beeldend vak als examenvak kiezen. Muziek wordt op zowat de helft van de scholen (47,1%) aangeboden, drama op 17,1% en dans op 3,7%. Het kunstvakonderwijsaanbod is het smalst in Zeeland, daar is enkel de keuze voor een beeldend vak (91%) of muziek (45,5%). Het breedste aanbod kennen scholen in Noord-Holland en Gelderland, met elk op drie scholen vier kunstdisciplines. Eenenveertig van alle scholen (7,9%) bieden drie kunstdisciplines aan (zie figuur 4).
Het onderwijsaanbod op vwo-scholen is iets lager dan op de havo-scholen. Van alle vwo-scholen biedt 94,7% een kunstvak aan; beeldend op 91,0% van de scholen, muziek op 45,7%, drama op 15,8% en dans op 2,9%. Er zijn in totaal acht vwo-scholen waar alle vier de disciplines aangeboden worden. Eenenveertig scholen (7,8%) bieden een combinatie van drie kunstdisciplines aan.
Concluderend
De keuze voor een kunstexamenvak op havo en vwo groeit sinds 2018 weer. Om de vakken de mogelijkheid te bieden in de bovenbouw samen te werken en vakinhouden te integreren, is een breder aanbod en een ruimere spreiding nodig dan nu het geval is. Daar is nog veel winst te behalen.
KZ03/23
