De wals
André Rieu brengt jaarlijks een gevuld Vrijthof in Maastricht in muzikale vervoering. Allemaal blije gezichten, hoepeljurken, slagroomtaarten, vuurwerk, klappende toeschouwers en collectief geneurie. Hoem-pa-pa, hoem-pa-pa. Zachtjes deint mijn lichaam mee op het uitnodigende ritme van de wals. Eigenlijk schaam ik me een beetje. Als muziekliefhebber kan ik de wals toch niet serieus nemen? Serieuze musici doen doorgaans neerbuigend over de wals. Ook ons taalgebruik is niet bepaald vriendelijk over de wals. Wat wals is, vals is (wat uit Frankrijk komt, deugt niet). Iemand buiten de deur walsen (iemand hardhandig buiten zetten). Kortom, de wals heeft geen beste reputatie. Dat is onterecht. De wals heeft mijn hart gestolen. In mijn laatste blog voor Kunstzone wals ik jullie door een ondergewaardeerd muzikaal landschap heen. Om dit blog te lezen hoef je niet te kunnen walsen. Ga lekker zitten, zet de ouverture van Die Fledermaus aan. Schenk een goed glas Duitse Spätburgunder in. Neem bij voorkeur een groot glas zodat je de naar peper, zwarte bessen en groene paprika geurende wijn heerlijk door je glas kan walsen. Laat je meevoeren door aanstekelijke melodieën en verleidelijke ritmes.
De beroemde Weense wals is rond 1750 ontstaan vanuit de Zuid-Duitse en Oostenrijkse volksdans de Ländler. In elk Beiers dorpje dansten de jongeren iets te gretig mee. De Ländler was een intieme dans. Danspartners hoefden niet meer met de handen op de rug allerlei kuise bewegingen te maken en net te doen of dat leuk was. De Ländler en de wals werden een vehikel voor lichamelijke bevrijding. Daar had de elite in Wenen ook wel zin in. Om die bevrijding muzikaal te ondersteunen heeft Johann Strauss jr. Wenen voorzien van meer dan 300 wals-composities. Door de conservatieven en mensen die niet konden dansen werd de wals als een bedreiging voor de morele waarden gezien. Daar hadden ze natuurlijk helemaal gelijk in. De wals zat boordevol sensuele ingrediënten.
Welke verleidelijke ingrediënten bevat de wals? Strauss jr. gebruikt er twee. Allereerst klinkt de melodie van een wals eenvoudig en ligt goed in het gehoor. Om spanning toe te voegen en verlangen op te roepen heeft Strauss de Weense noot uitgevonden. De melodie blijft hangen op een onverwachte plek in de toonladder. De oplossing wordt uitgesteld en het verlangen vergroot. Beluister Die Fledermaus vanaf 2:55. Het tweede element is ritmisch van aard. De Weense wals heeft een redelijk snelle driekwartsmaat. Er zit een uitnodigende hoem-pa-pa-begeleiding onder waardoor je lichaam onvermijdelijk wordt meegezogen in een deinende beweging. Bij de wals ligt er een zwaar accent op de eerste tel. Kenmerkend voor de Weense wals is dat de tweede en derde tel iets worden uitgesteld. Het valt nauwelijks op, maar dat uitstel roept intens verlangen op. Beluister het subtiele uitstel in An der schönen blauen Donau vanaf 1:42.
Is uw glas Spätburgunder inmiddels leeg? Schenk nog lekker even bij en laat de wijn lustig door het glas walsen. Bij de wals hoort namelijk een drankje. De wals was niet alleen razend populair onder jongeren. Het werd ook ingezet als diplomatiek smeermiddel. De conferentie van Wenen in 1814 was een groot hedonistisch dansfestijn. De overwinnaars van Napoleon schetsten dansend een nieuw Europa. Wat waren ze optimistisch. Al die goedgeklede aristocraten, rondjes draaiend en champagne drinkend walsten ze de ene na de andere oorlog in.
Een eeuw lang domineerde de wals het uitgaansleven. Rond 1916 doofde de wals langzaam uit. In de Sofienbad Saal in Wenen speelt een klein orkest Valse Melancolique van Emīls Dārziņš. De keurig gepoetste parketvloer van de statige balzaal is leeg. Een aantal jonge vrouwen zit aan de kant te wachten op een danspartner die niet meer komt.
