Filosoferen over xtc
Activerend burgerschapsonderwijs in het vo
Auteur: Tjeerd van de Laar | Foto: Hal Gatewood (fragment) via Unsplash
Filosoferen over xtc
Activerend burgerschapsonderwijs in het vo
Auteur: Tjeerd van de Laar | Foto: Hal Gatewood (fragment) via Unsplash
Veel docenten worstelen met burgerschapsonderwijs. Vaak is er onvoldoende tijd om binnen het eigen vak passend onderwijsmateriaal te ontwikkelen. In dit artikel beschrijf ik een didactisch format dat ik gebruik voor burgerschapsonderwijs bij het schoolvak filosofie, maar dat ook ingezet kan worden bij de kunstvakken.
Het is maandagochtend, het 2e lesuur. De helft van je havo 4-leerlingen is nog in weekendmodus en je zegt: ‘Vandaag gaan we filosoferen over xtc, wie heeft er al eens gebruikt?’. Wedden dat je de aandacht hebt?
Mijn leerlingen waren in ieder geval meteen ‘wakker’. Zeker toen ik vervolgens aankondigde dat we een aflevering van Zondag met Lubach over xtc gingen kijken.
Om in het vo op een effectieve manier te werken aan burgerschap moet je onderwerpen kiezen die leerlingen herkennen en onderwijsmateriaal gebruiken dat hen aanspreekt. Niet: ‘Vandaag gaan we aan de slag met burgerschap’, maar ‘Vandaag gaan we filosoferen over xtc en kijken we eerst eens wat Lubach daarover te melden heeft’. Actueel, relevant (ook voor hen) en grappig.
Kijkopdracht
Mijn lessenreeks bestaat uit drie lessen van 50 minuten. De eerste les start met een kijkopdracht van 20 minuten. Leerlingen kijken klassikaal een aflevering van Zondag met Lubach met de opdracht om alle argumenten die Lubach noemt voor en tegen legaliseren van xtc te noteren. Vervolgens vergelijken ze in drietallen hun notities en vullen ze elkaar aan. Ten slotte bespreekt de docent klassikaal het onderscheid tussen normen en waarden en wat deze begrippen met elkaar te maken hebben. Huiswerk: analyseer de argumenten die je noteerde en bepaal per argument welke waarde(n) erachter zit(ten).
Gesprek en discussie
In de tweede les krijgen leerlingen de opdracht om in drietallen de door hen bij de huiswerkopdracht benoemde waarden onderling te vergelijken. Ze dienen zich daarbij af te vragen of ze de juiste waarden op de juiste manier hebben verwoord. Als ze het daar niet over eens zijn, moeten ze proberen tot overeenstemming te komen. De docent loopt rond, bekijkt de opbrengsten, helpt op weg, stuurt bij en bewaakt de kwaliteit van de gesprekken en discussies.
Ook de docent heeft het huiswerk gedaan: als de leerlingen klaar zijn, presenteert hij/zij op het digibord schematisch alle argumenten van Lubach, geordend in ‘voor’ en ‘tegen’ legalisering van xtc en met bijbehorende waarde(n). De docent vraagt leerlingen wat hen opvalt en of iemand iets wil vragen. Het is daarbij waardevol er op te wijzen dat voor- en tegenstanders van legalisering soms vanuit dezelfde waarden argumenteren.
Als alles duidelijk is, volgt wederom een groepsopdracht, namelijk het in onderling overleg bepalen welke waarde(n) de leerlingen het belangrijkst vinden en waarom.
Schrijven
De derde les start met de instructie van een schrijfopdracht: leerlingen gaan in duo’s een onderbouwd antwoord geven op de vraag of het volgens hen moreel (dus niet juridisch!) oké is om binnen de huidige Nederlandse wetgeving xtc te kopen en te gebruiken. Het product is een betoog van ongeveer 700 woorden waar in ieder geval tijdens deze derde les aan gewerkt wordt. De docent kan ervoor kiezen om het betoog thuis af te laten maken.
In deze lessenreeks kan uitgebreid aandacht worden besteed aan gespreks-, discussie- en schrijfvaardigheid; vaardigheden die voor burgerschap van groot belang zijn. Daarnaast kunnen leerlingen informatievaardigheden oefenen en denken ze na over normen, waarden, recht, moraal en de spanningen die in daarbij altijd aanwezig zijn.
Kunstvakken
Het format voor deze filosofische lessenreeks is generiek toepasbaar binnen andere vakken, waaronder de kunstvakken. Denk daarbij aan de vraag hoe om te gaan met het werk van immorele artiesten zoals R. Kelly en Harvey Weinstein: in hoeverre kunnen we artistiek werk loskoppelen van de maker? Is het moreel oké om dat werk te kopen of te luisteren? Een andere uitdagende vraag om te onderzoeken is in hoeverre kunst gesubsidieerd moet worden met belastinggeld. De schrijfopdracht kan desgewenst vervangen worden door bijvoorbeeld een theaterscript, songtekst of een video.
Wil je meer weten over het format en de didactische en pedagogische overwegingen die er aan ten grondslag liggen, mail dan: t.l.l.p.vdLaar@tilburguniversity.edu.
TiCeLS organiseert workshops over burgerschapsonderwijs, meer informatie daarover is te vinden op https://www.tilburguniversity.edu/nl/onderzoek/instituten-en-researchgroepen/center-learning-sciences/burgerschapsonderwijs.
Tjeerd van de Laar is werkzaam als lerarenopleider en onderzoeker bij TiCeLS.