Kunst gaat het om de mensen

Auteur: Rob van Gerwen | Foto: David Kouakou (fragment) Pexels CC0

De scenario’s van televisieseries lijken tegenwoordig iedere psychologie te ontberen. Zijn ze wel door mensen geschreven, of door kunstmatige intelligentie? De overgangen tussen de scènes zijn eenvoudig te verrassend: scènes lijken niets meer met elkaar te maken te hebben. De psychologie verdwijnt tussen de scènes en die van de personages wordt plat.

Personages zijn wel herkenbaar, maar zoals verre buren. Je herkent ze van gezicht, maar kent ze niet als persoon. Daar zijn ficties toch niet voor bedoeld? Je wilt als kijker toch begrijpen wat personages motiveert? Deze series zijn een soort dierentuin. Je kunt er naar kijken maar komt er niet dichter door bij de mens.

Zoals we de grote troef van fotografie — bewijzen dat het afgebeelde echt bestaat — ondergroeven door Photoshop, verliest de film ook voortdurend iets. Nu door slechte scenario’s, binnenkort door driedimensionaal ingescande acteurs die gereanimeerd worden met digitale cgi-technieken. Nu al kijken de personages elkaar niet meer echt aan en verhouden ze zich niet echt tot de dingen om hen heen. Zo worden zelfs de omstandigheden onecht.

Dall-E, de grafische tegenhanger van het talige ChatGPT genereert (veroorzaakt) strakke plaatjes die veel weg hebben van de flauwe memes waarmee we ons onledig houden op internet. We zijn allang gewend om bij dergelijke plaatjes niet naar de hand van de maker te zoeken, we verwachten daar niets over te zullen vinden. Het zijn nepplaatjes — louter ironie, als je het zo wilt zeggen.

Het al wat oudere AICAN genereert algoritmische producten die, op zijn best, lijken op onze reproducties van kunstwerken zoals we die op internet te zien krijgen. AICAN scheidt een soort gemiddelden af van verzamelingen schilderijen die vooraf in de computer zijn ingevoerd. De curieuze plaatjes die zo ontstaan, suggereren iets artistieks, maar je kunt er niet lang naar kijken. Het lijkt meer op behang.

Wie het idee dat kunstmatige intelligentie kunst kan maken met instemming begroet, moet wel alleen geïnteresseerd zijn in het bijzondere van het product. Het proces waarmee de plaatjes gemaakt zijn, is in die plaatjes immers niet te achterhalen en zelfs als we het algoritme er wel in zouden herkennen, staat dat nog in geen verhouding tot de betekenis van het werk.

Men zegt misschien:`Als de plaatjes die door kunstmatige intelligentie worden voortgebracht op kunstwerken lijken, dan zijn ze toch ook kunst?’ Maar die redenering volgt niet. Er zijn zoveel vernuftige dingen die aan kunst doen denken, maar als de uitkomsten van enig proces op kunst lijken, hoeft dat proces nog niet artistiek te zijn. Die uitkomsten zijn het dan ook niet.

Maar die digitale plaatjes zien er toch best leuk uit? En we kunnen ze zelfs in een bepaalde stijl maken, bijvoorbeeld die van Picasso, en dan lijken ze ook best — een beetje — op een echte Picasso (voor wie zich nog nooit in deze schilder heeft verdiept), toch?

Helaas niet, we zien de makers niet meer in de afbeeldingen, en als we van schilderijen houden dan niet vanwege het risico dat de schilder gelopen heeft. Net zoals de subtiele en kwetsbare psychologie van de personages ons ontgaat, omdat hun blikken nergens meer echt aankomen.

Loont het dan alleen om het originele schilderij te bekijken? Ja. Immers, in de verf op het doek kan men zien hoe Picasso het geschilderd heeft. De kritiek: `Wie maalt daarom? Alleen snobs toch?’ is dan te gemakkelijk. Alsof er niet juist op het doek iets van waarde te zien is.

Is het niet van het grootste belang dat een schilderij door een mens gemaakt is? En dat het gelukt is, dat de schilder niet gefaald heeft?

Dit artikel is een vervolg op Een kleine filosofische geschiedenis van de kunst

Van Gerwen denkt door Digitale geletterdheid in het kunstonderwijs 26. Muziek produceren met AI AI is het nieuwe Photoshop

Cover #6

Radically Mine! 2024 Winnend object juryprijs Leerlingenwerk vso De Berkenschutse (Heeze) Van Abbemuseum Foto Damion Thakoer (fragment)