Kunstdocent in po, nuttig of nodig
Auteurs: Marjo van Hoorn & Piet Hagenaars | Foto: Kindcentrum De Aventurijn (Oss)
‘Verstevig kunstonderwijs door elke basisschool te verplichten een kunstdocent aan te stellen.’ Het is een dringende oproep van vakverenigingen, docentenopleidingen en culturele instellingen aan de Tweede Kamer. Desondanks kiezen schoolleiders daar niet altijd voor, de lessen kunstzinnige oriëntatie laten ze doelbewust over aan het team. Dit motiveren ze vanuit het beleid en de praktijk van hun school.
Een vakdocent in de klas op een basisschool is geen ongewoon fenomeen. Basisscholen beschikten sinds 1985 over extra formatie voor onderwijs in lichamelijke oefening, tekenen, muziek, handvaardigheid en Fries. Schoolbesturen bepaalden zelf voor welke vakken ze die extra formatie inzetten. Meer dan de helft koos voor vakleerkrachten voor muziek en handvaardigheid. Deze vergoedingsbijdrage verviel eind 2004 en dit leidde direct tot een afname van het aantal kunstdocenten. In het schooljaar 2008-2009 had nog maar een vijfde van de scholen (19%) een of meer kunstdocenten in huis: 9% beeldende vorming, 14% muziek, 4% drama en 4% beweging/dans (Hagenaars, 2020). De laatste cultuureducatiemonitor laat zien dat 59% van de scholen over een kunstdocent beschikt; 21% van de scholen heeft die in dienst en 36% huurt extern in. Daarnaast heeft 14% van de scholen een groepsleerkracht met een kunstvakspecialisatie en 5% heeft ‘vrijwillige vakleerkrachten’. Dit zijn waarschijnlijk ouders die vanuit hobby of professie een workshop of korte cursus in de school verzorgen. Scholen kunnen over meerdere soorten kunstdocenten beschikken, vandaar dat de som meer is dan 59% (Van Essen et al., 2019).
Het beleidsmatige debat over de inzet van kunstdocenten in de basisschool kent uiteenlopende argumenten. Het ministerie bepleit de inzet van kunstdocenten niet, maar wil de professionaliteit van de leerkracht vergroten en de samenwerking tussen school en culturele sector intensiveren (Uslu, 2022). Alleen als het door het lerarentekort niet anders kan, mogen basisscholen ‘professionals’, zoals musici en kunstenaars voor de klas zetten (Slob, 2020). De Tweede Kamer ziet het anders en rechtvaardigt de inzet van bevoegde ‘vakspecialisten’ vanwege hun bijdrage aan de kwaliteit van het onderwijs, de vermindering van de werkdruk en van het lerarentekort (Van Meenen, 2023). De Onderwijsraad vindt een bevoegde vakleerkracht voor de klas vanzelfsprekend (Onderwijsraad, 2021). Schoolbesturen willen mankracht aan schoolteams toevoegen om werkdruk te verlichten en deskundigheid toe te voegen (PO-Raad, 2020).
Schoolleiders aan het woord
Om over dit onderwerp niet alleen beleidsmakers aan het woord te laten, spraken we van 26 januari tot 8 februari 2024 met de schoolleiders van acht basisscholen. Zij moeten immers het belang van een kunstdocent in de school inzien en weten onder welke omstandigheden het mogelijk is er een aan te stellen, of dat juist niet te doen. Bij de keuze van scholen hielden we rekening met spreiding over het land (regio’s Noord, Midden en Zuid), schoolgrootte, stad en platteland en denominatie (zie kader). We stelden de schoolleiders vragen over twee onderwerpen: de plaats van kunstzinnige oriëntatie in het curriculum en de vakleerkracht – groepsleerkracht in de school.
Kunstzinnige oriëntatie en curriculum
Vijf van de acht scholen geven ruim aandacht aan kunstzinnige oriëntatie. De St. Michaëlschool is lid van de vereniging Cultuurprofielscholen. De school beschikt over een Cultuureducatieplan 2023-2024, met beleidsvoornemens en ambities. De twee jenaplanscholen werken vanuit hun holistische opvatting aan de brede ontwikkeling van kinderen. Creëren en creativiteit zijn daar beslist een belangrijk onderdeel van. Op deze scholen is in vieringen veel aandacht voor beeldend, muziek, drama en dans. Bij de brede school De Violier staat talentontwikkeling centraal en daar wordt ook de kunstzinnige ontwikkeling van leerlingen onder geschaard. Tijdens rondleidingen voor ouders wordt dat benadrukt. De Voorsprong, een achterstandsschool in de Haagse Schilderswijk, doet veel aan kunstzinnige oriëntatie in de KOEL-uren (Kunst, Onderzoek & Expressie Les).
De drie overige scholen geven minder aandacht aan kunstzinnige oriëntatie, wat niet wil zeggen dat ze geen oog hebben voor kunst en cultuur in het programma. De Singel richt zich vooral op de kwaliteit van de kennisoverdracht van rekenen, taal en wereldoriëntatie. Het is een achterstandsschool en men streeft naar opheffing van kansenongelijkheid via de basisvakken. Kindcentrum Kleurrijk zou zich willen profileren met kunstonderwijs, maar is daar nog niet aan toe. Het is een cultureel diverse opbouwschool in een achterstandswijk en ook hier krijgt opheffing van kansenongelijkheid voorrang. De Aventurijn profileert zich niet specifiek op het gebied van kunst en cultuur. Het is een (recent ontstane) fusieschool en de prioriteiten liggen momenteel op dat terrein.
Lees het hele artikel in KZ03/2024
