Kunstzone

Column | Van Gerwen denkt door

Hoezo moet kunst schuren?

Auteur: Rob van Gerwen | Illustratie: Lennie Steenbeek

Je hoort tegenwoordig vaak dat kunst moet schuren. Meestal verdedigt men dan werken die mensen tegen de haren instrijken of hen voor een politieke kwestie willen mobiliseren.

Mensen schuren dingen, maar kunst moet figuurlijk ‘schuren’, ze moet beledigen, kritisch zijn. Men vindt dat kunst politiek dwars moet liggen, de wereld moet veranderen. Een idee waarmee kunstenaars zich onder druk (laten) zetten om steeds activistischere werken te maken.

Jonas Staal bijvoorbeeld plaatste in 2004 in verschillende steden bermmonumenten voor Geert Wilders en organiseerde later New World Summits, politieke bijeenkomsten. Mensen treurden om de ‘verongelukte’ Wilders (of niet), of ze namen op de Summits aan een politieke discussie deel. Als je beseft dat Staals werk niet is wat het lijkt (geen echt monument, wel een echte politieke bijeenkomst), vraag je je af: Hoe moet ik dit als kunst waarderen?

Staals ingrepen zijn geen kunst en ze hebben geen politiek effect. Staal bijt in zijn eigen staart. Je zou cynisch kunnen denken dat het wel kunst is omdat het maatschappelijk geen effect sorteert. Alsof al wat maatschappelijk nutteloos is daarom dan wel kunst zal zijn.
Wil kunst schuren, dan moet het wel kunst zijn. En misschien schuurt een werk dan soms — door zijn artistieke verdienste. Jenny Saville schuurt niet door letterlijke boodschappen, maar door haar stijl, net als Marlene Dumas, Paul Cézanne, Francis Bacon, Lucian Freud, Rob Scholte — doet niet alle grote kunst het?

Wie met Santiago Sierra’s werken geconfronteerd wordt, wordt misschien boos om hoe hij met mensen omgaat — totdat je beseft dat je je zelf ook zo gedraagt, of er tenminste in het dagelijks leven niemand van weerhoudt. Mocht Sierra’s kunst ‘schuren’, dan werkt dat zo goed omdat niet alleen de thematiek, maar vooral ook zijn artistieke werkwijze hem zelf overtuigt. Hij verhoudt zich daar als kunstenaar toe, al jaren. Hij voelt zich er thuis bij, het is zijn manier van kunstmaken.

Wanneer het publiek geraakt wordt door een werk van Sierra, beseft het ook zelf bij dit werk op zijn plek te vallen. Die aanwezigheid bij het werk, eerst van de kunstenaar, dan van de kunstbeschouwer, vormt de kern van kunst. Kunst mag best ‘schuren’, maar noodzakelijk is dat geenszins. Maar ze moet wel kunst zijn en een thuis bieden aan de betrokkenen.

Activisme is te letterlijk om lang te boeien. Het raakt je niet, het bevestigt je. Schurende kunst moet eerst kunst zijn, anders is het … Preken. Voor eigen parochie.