Kunstzone

Blog / Babette Jane /

• 27-04-2023

  Muziekles op de Amsterdamse basisscholen

  Dankzij subsidie van de gemeente Amsterdam krijgen veel basisscholen muziekles van een vakleerkracht. In een schooljaar zijn dat vijftien muzieklessen van 45 minuten. Het is de bedoeling dat de groepsleerkracht tijdens de muziekles meedoet en met een handleiding van de vakleerkracht de week erop de les herhaalt. Zo krijgen de leerlingen ook nog vijftien muzieklessen van de groepsleerkracht. Dit heet met een mooi woord co-teaching.

  Co-teaching werkt hartstikke goed met groepsleerkrachten die het leuk vinden om een les muziek te geven. Helaas heb ik ervaren dat een aantal leerkrachten muziekles geven doodeng vinden, niet zitten te wachten op nog een vak geven of simpelweg de tijd niet hebben. Leerkrachten moeten een boel ballen in de lucht houden, dat merk ik als in- en uitvliegende vakleerkracht als geen ander.

  Dus bedacht ik een experiment om groepsleerkrachten tegemoet te komen, zonder mezelf daarbij in de vingers te snijden. Om dat laatste uit te leggen: in één week bezoek ik drie scholen, op elke school geef ik gemiddeld vijf klassen om de week les. Ik zie dus ongeveer 750 kinderen twee keer per maand.

  Het experiment hield in dat ik op een school die ik goed ken de kinderen drie keer in het jaar drie weken achter elkaar een les van 75 minuten gaf. Zonder de groepsleerkracht. Wat ontzettend goed werkte was dat ik de kinderen beter leerde kennen en een uitgebreidere les kon geven. De leerkrachten vonden die tijd voor zichzelf heel fijn, waardoor ik dacht een goede formule te hebben gevonden.

  Helaas was deze formule niet ideaal, want er was te weinig regelmaat: de kinderen kregen na zo’n blok van drie weken ruim twee maanden geen muziekles. De leerkrachten wilden weer terug naar de oude situatie. Maar dan wel zonder aanwezig te zijn bij de muziekles die ik gaf en ze wilden de les de week erop ook niet herhalen. Met als gevolg dat ik elke keer weer haast opnieuw moest starten.
  Ik heb aan de bel getrokken, gezegd dat het zo niet werkte, maar te laat. Er speelden in de klassen teveel moeilijkheden die ik zelf moest uitvogelen. Ik wilde niet te streng optreden, want politieagent spelen is niet mijn ding. Maar ik was toch te streng tegen kinderen die dat niet trekken. Toen ik dit bespreekbaar wilde maken kreeg ik van een aantal leerkrachten te horen dat ik als professional alleen voor een klas moet kunnen staan.

  Met pijn in mijn hart ben ik tijdelijk gestopt, terwijl er al zo’n tekort is aan vakleerkrachten.
  Ik hoorde in de wandelgangen dat de subsidieregeling over een paar jaar verandert. Het co-teaching-idee gaat eruit en we moeten als kunstvakdocenten voor werkdrukverlichting zorgen. Ik denk hier heel graag over mee. Ik geloof dat het kan, maar dan moet er wel ruimte zijn om te experimenteren en om fouten te mogen maken en hiervan te leren!

  +
• 16-02-2023

  Zingen voor later

  ‘Goedemiddag allemaal, we komen met jullie muziek maken!’
  Er zitten 9 dames en 1 heer van 80-plus aan de lange tafel te genieten van een kopje thee met een koekje. Een dame draait zich om naar haar buurvrouw, duwt haar rechteroor met een hand naar voren en roept: ‘Wat komen ze doen?’.
  ‘Volgens mij komen ze zingen met ons!’, antwoordt haar buurvrouw luid.
  ‘Oh, maar dat hebben we toch al gedaan?’
  Hun gesprek kabbelt voort terwijl wij instrumenten klaarzetten, tafels aan de kant schuiven en een laptop, microfoon en beamer aansluiten. Dit gaat allemaal niet vlekkeloos en we krijgen nogal wat commentaar van de dames. ‘Kijk ze eens prutsen, volgens mij snappen ze er niks van…’

  Ik glimlach geruststellend naar ze en vraag of ze nog weten wat we vorige week hebben gezongen. Een glazige blik is het antwoord, waarna ik zachtjes het lied Diep in mijn hart van tante Leen neurie. Het lijkt niet tot hen door te dringen en ze gaan verder met het leveren van commentaar.
  Als we klaar zijn met de voorbereidingen en de thee op is, zet mijn collega het stuk Oblivion aan. De enige heer in het gezelschap zit naast mij en zegt: ‘Oh, wat een prachtige muziek!’.

  Ik deel zachte buizen uit en doe voor wat de bedoeling is. Een dame roept meteen protesterend dat ze haar armen echt niet zoveel kan bewegen.
  ‘We doen wat we kunnen en niks moet. Het fijnste is als de beweging de muziek volgt en als jullie durven, sluit dan de ogen.’ Zo leid ik de mensen in een meditatieve dans. De protesten verstillen en de bewoners genieten zichtbaar van het bewegen op de mooie muziek van Piazzolla.

  Daarna delen we de teksten uit van Diep in mijn hart. De praatgrage dames zeggen tegen elkaar: ‘Oh, maar die hebben we vorige keer al gezongen!’ ‘Klopt’, zeg ik. ‘Vorige keer hebben we het gezongen met een filmpje op de beamer, vandaag gaan we het met gitaarbegeleiding doen. Ik zal het voorzingen, maar zing vooral lekker luid mee want ik heb jullie nodig!’.
  We hebben een aantal voor de bewoners bekende liedjes voorbereid en zoals mij telkens weer opvalt, zingt iedereen luidkeels en met veel gevoel voor melodie en timing mee.
  Liedjes waar ik behoorlijk mijn best op heb moeten doen, want de melodieën maken net andere wendingen dan mijn moderne oor wil: de bewoners zingen alsof het kinderliedjes zijn.

  Hoe mooi werkt het brein dat nog veel van vroeger blijkt te hebben opgeslagen en wat fijn dat er vroeger zoveel werd gezongen. Tijdens gesprekken in de allereerste les vertelden mensen graag wat muziek voor hen betekent en welke muziek belangrijk is in hun leven. Luisteren maar ook (mee)zingen deden ze veel, samen, bij de afwas, in de kroeg, tijdens een spelletje of in de klas. Overal paste een lied bij.

  Ik denk met een wee gevoel aan mijn groep 8 van de dag ervoor en hoeveel moeite het mij kost om hen te laten zingen. Ik besef dat het met de kinderen van nu de kunst is om uit alle muziek die er is ‘het’ lied te vinden dat ze allemaal raakt om zo saamhorigheid en geschiedenis voor later te creëren.

  + + -
• 01-12-2022

  Gouden formule

  SLO formuleerde vijf doelen voor muziekles in het basisonderwijs, op basis van kerndoel 54: zingen, luisteren, muziek maken, muziek vastleggen en bewegen. Hiermee kun je honderden lessen vullen. Maar wat is de gouden formule om kinderen echt te raken met muziek? Hoe krijg je ze zover dat ze voluit meezingen en meedoen?

  Het is altijd een feest om op school aan te komen. Kinderen roepen enthousiast: ‘Jippie, daar is de muziekjuf’. Of ik krijg een groepsknuffel van kleuters die zeggen dat ze blij zijn mij te zien. Heerlijk natuurlijk, maar naast al het goeds wat het doet voor de ontwikkeling van de hersenen, hoop ik dat muziek een fijn instrument wordt waar ze hun gevoelsleven mee kunnen sturen. Hun oren aan kunnen scherpen, ervaringen mee kunnen verdiepen. Simpelweg dat muziek hen een gelukkiger mens zal maken. Dat is immers wat muziek voor mij doet. Wat het precies voor hen doet is vaak onduidelijk, omdat ik de kinderen maar 45 minuten en om de week zie. Het is dan ontzettend fijn als er een leerkracht bij zit die de kinderen observeert en aan het einde van de les reflecteert.
  Zo zei een leerkracht laatst in groep 3 tegen een leerling na de les: ‘Rima, wat kun jij goed zingen zeg! Je bent altijd zo stil, vaak lijkt het alsof je in gedachten ergens anders bent. Nu hoor ik je prachtig en luid meezingen met de muziekjuf. Wauw, wat heerlijk.’
  Yes, denk ik dan. Dit kind heeft misschien een andere manier van leren dan gebruikelijk is in de klas. Zij vindt muziek leuk en zal waarschijnlijk meer auditief ingesteld zijn. Door te zingen wordt zij in een blijere staat gebracht en zal ze de rest van de dag hopelijk beter kunnen werken.
  De les erop doet Rima een stuk minder mee. Ik leg de lessen naast elkaar. De liedjes zijn beide leuk, de oefeningen zijn eigenlijk altijd een succes, maar er blijkt één groot verschil te zijn. De les waarin Rima zo goed meedeed leidde ik in met een persoonlijk verhaal. Ik bracht het lied vanuit een ervaring waar zij zich aan kon spiegelen, terwijl ik de les daarop nauwelijks aandacht besteedde aan een verhaal eromheen. Ik ging ervan uit dat het leuk genoeg zou zijn.
  Sindsdien gebruik ik meer storytelling en merk ik dat mijn lessen bij meer kinderen beter aanslaan.

  + + -
• 22-09-2022

  Cultuurcoach

  Ik sprong een gat in de lucht toen ik in 2021 hoorde dat ik mee mocht gaan werken aan de Pilot Cultuurcoach in Amsterdam. De pilot had als doel kansengelijkheid te bevorderen door de afstand tot grootstedelijke en buurtgebonden cultuureducatie te verkleinen. Een van de scholen waar ik muziekles geef kwam ervoor in aanmerking en ik ging er als cultuurcoach aan de slag. In mijn hoofd ontstonden de wildste plannetjes, ik mocht de kinderen introduceren in de wondere wereld van cultuur! Hoe verwonderd zouden die koppies kijken als ik ze liet kennismaken met het werk van een beeldend kunstenaar. Hoeveel emoties zouden ze ervaren door zelf theatrale oefeningen te doen.

  Het viel niet mee om mijn ideeën van de grond te krijgen. De pilot was vrij ruim en vaag geformuleerd waardoor ik niet precies wist wat er van mij werd verwacht en wat de mogelijkheden waren. Gelukkig kon ik met al mijn vragen en plannen aankloppen bij medecultuurcoaches en waren er veel online meetings. We discussieerden en wisselden de leukste ideeën uit.

  Toen ik de directrice een aantal concrete plannen voorlegde, vertelde ze me dat wegens het wegwerken van corona-achterstanden alle cultuurlessen tijdens mijn eigen (muziek)les moesten plaatsvinden. Naschoolse lessen waren mogelijk, maar daar bleek ik een andere instantie bij in de weg te lopen.

  Uiteindelijk lukte het om groep 8, waar problemen met veiligheid en omgang speelden, een aantal theaterlessen te laten volgen. De theaterdocent gaf les aan een halve klas, zodat de groepsleerkracht met de andere helft kon werken aan eventuele achterstanden. Helaas moesten we na drie weken weer vanuit huis lesgeven door de tweede lockdown. Toen de scholen weer opengingen werden de laatste theaterlessen nog snel gegeven want mijn cultuurcoachschap kwam ten einde. Er kwam geen verlenging, ondanks het succes van de pilot in 2020, en de start van de regeling Driejarige subsidies Cultuurcoach 2022-2024. De muziekschool waarvoor ik als cultuurcoach werk was niet rap genoeg met haar aanmelding. Soms zijn enthousiasme en inzet niet genoeg en eindigt iets moois voor het goed begonnen is door bureaucratie.

  Toch geloof ik, mede door de ervaringen van collega’s, in de meerwaarde van het fenomeen cultuurcoach en hoop ik op een andere plek beter werk te kunnen leveren!

  + + -
• 12-06-2022

  Kunstvakken mixen

  ‘Juf mogen we weer tekenen op muziek?’
  ‘Gaan we ook beats maken bij de film?’
  Inspireren en motiveren, daar gaat het om als je alle kinderen actief mee wilt laten doen met de muziekles. Om de kinderen tijdens de muziekles te motiveren, gebruik ik elementen uit andere kunstvakken.

  Natuurlijk kun je ze allemaal een djembé (Afrikaanse trommel) geven om op te spelen, maar helaas heeft dit als resultaat dat de les vaker wel, dan niet uitmondt in een op hol geslagen dierentuin. De snel overprikkelde leerlingen zullen vervolgens weglopen en de muziekdocent is na twee lessen toe aan vakantie. De omringende klassen sturen een afgevaardigde om te kijken wat er in vredesnaam aan de hand is.

  Doceren is doseren en dat geldt zeker ook voor de muziekles in het basisonderwijs. Veel docenten wisselen hun lessen daarom af met de meer bruikbare muzikale elementen, zoals zingen, bodypercussie, shakers(schudeitjes), claves(stokjes) en boomwhackers. Met als gevolg dat de kinderen op een gegeven moment in groep 6 verwend zitten te zuchten bij het zien van de muziekdocent met een tas vol van – voor hen – hetzelfde. Gelukkig heeft muziek veel raakvlakken met de andere kunstvakken. Zo kunnen leerlingen aan de hand van een muziekstuk tekenen, een verhaal schrijven, een dans, toneelstuk of film maken. En andersom natuurlijk.

  Er is wel een maar. Op de basisscholen in Amsterdam en Beverwijk waar ik lesgeef, krijgen leerlingen om de week – en dan drie kwartier – muziekles. Met het geld van de gemeente geeft de ene week de muziekdocent les, de andere week de klassenleerkracht. Die herhaalt dan een deel van de muziekles van de muziekdocent.

  Dat werkt dus niet. Leerkrachten hebben teveel verplichtingen, vaak hebben ze niks met het vak muziek of vinden ze muziekles geven doodeng. Amsterdam kent echter een tekort aan zowel klassenleerkrachten als muziekdocenten. Het zou dan ook mooi zijn als scholen niet alleen muziekdocenten, maar ook andere kunstvakdocenten in kunnen huren. Dat kost de gemeente wat meer, maar dan krijgen alle leerlingen wel elke week een kunstles. Tegelijkertijd verlaagt het de werkdruk van de toch al zo bezige klassenleerkrachten. Plus: de verschillende kunsten stimuleren kinderen anders te luisteren en kijken naar de wereld om hen heen.
  Dat helpt misschien ook wel bij taal en rekenen.

  + + -

Funny How? EuDaMus | Europese dag van muziek op school 20. Van moed en twijfel en vernieuwen in de kunstvakken 54. Column | Van Gerwen denkt door